СЛОВА Ў ЭПІСТАЛЯРНАЙ СПАДЧЫНЕ Ф. ЯНКОЎСКАГА. 
(Ліставанне Ф. Янкоўскага і Г. Малажай)

Асоба Фёдара Міхайлавіча Янкоўскага адкрываецца рознымі гранямі, раскрываецца (хоць усё адно застаецца таямніца) праз ягоныя навуковыя даследаванні, мастацкія творы, праз успаміны тых, хто яго ведаў асабіста, хто сябраваў з ім на працягу многіх гадоў жыцця. Незвычайнае творчае сяброўства, супрацоўніцтва склалася паміж Фёдарам Міхайлавічам Янкоўскім і Галінай Мікалаеўнай Малажай, паміж кафедрамі беларускай мовы Мінскага і Брэсцкага педінстытутаў.
 
Яшчэ не так даўно імя Фёдара Міхайлавіча згадвалася Галінай Мікалаеўнай Малажай, бо шмат з таго, што было распачата імі некалі разам, рабілася ўжо без яго. А Настаўнік па-ранейшаму заставаўся “ўзорам вернасці роднай Беларусі, узорам адданасці роднаму слову...” Сёння перада мною – стос ягоных лістоў, лісткоў, паштовак – у канвертах і без іх... Лісты Фёдара Міхайлавіча да Галіны Мікалаеўны. Пакінула іх на давер, на адкрыццё новых штрыхоў да партрэта Настаўніка. Яе Настаўніка, Настаўніка яе вучняў-берасцейцаў, Настаўніка многіх... Сама пачынала публікаваць асобныя лісты, вытрымкі з лістоў, разумеючы, што тое, адрасаванае толькі ёй, было і застаецца адрасаваным і яе кафедры, і яе вучням.
 
Разумела, што тое, напісанае ёй дробным почыркам, разборліва і не вельмі, – каштоўнае і дарагое не толькі ёй, але і многім, бо дазваляе вельмі выразна – праз
гады – пачуць голас вучонага, настаўніка, чалавека, дазваляе раскрыць, расчытаць яго праз слова ў ліставанні. Пакінула на давер... І хоць дасланыя пры жыцці
Ф. Янкоўскага лісты, вытрымкі з іх часам прапаноўвала пачытаць, зачытвала сама ці, наадварот, калі прыходзіў ліст да вучняў – Міколы Аляхновіча,
Станіслава Рачэўскага, – іх давалі пачытаць Галіне Мікалаеўне, – пачуццё хвалявання не пакідае, калі бярэш у рукі ліст з такім знаёмым почыркам, калі перакладваеш канверты і паштоўкі, якія адмыслова падабраныя, упакаваныя.
 
Сярод іх абавязкова паштоўкі з беларускім словам, з фотаздымкамі Янкі Купалы, Максіма Багдановіча, Кастуся Каліноўскага. Калі іх бракавала – то прыгожыя краявіды, свае і чужыя, птушкі, кветкі, з гумарам дабраныя малюнкі... І ўдалы спосаб не толькі аздобіць, але і не даць магчымасці зазірнуць у канверт “чужому” воку – невялікія малюначкі, палосачкі з беларускім арнаментам, якія наклееныя там, дзе канверт можна адкрыць... Часам сустракаюцца і тлумачэнні, чаму выбрана пасланая паштоўка, а то пасылалася і некалькі чыстых з пытаннем – каму? (г. зн. каму яшчэ такая паштоўка-выява будзе дарагой, прыемнай, стане падарункам). Паказальным з’ўляецца такое пасляслоўе – P S: Канверт? Выборг. Во-во – і 45, як “пацалавала” ў плячо разрыўная, як бабахнула побач міна... Выпадкова (не было акуляраў у кішэні) купіў – рассылаю... Выбарг. І абавязкова бачу пастраляных, зледзянелых нестраляных... 164 см. снегу пад высокімі рэдкімі хвоямі...  
     
Мінула амаль пяць гадоў, як не стала Г. М. Малажай, дваццаць гадоў, як няма
Ф. М. Янкоўскага. Папка з лістамі ад Ф. М. Янкоўскага з архіву Г. М. Малажай неаднаразова бралася ў рукі і адкладалася... Здавалася, яшчэ не час. Два юбілеі ў адзін, 2008 год, – 70-годдзе Г. М. Малажай і 90-годдзе Ф. М. Янкоўскага сталі тым штуршком, які выклікаў жаданне паглядзець на творчыя стасункі гэтых годных асобаў, вядомых і слаўных у Беларусі праз служэнне слову, праз адраджэнне нацыянальнай мовы, адукацыі, культуры. Пакуль што не будзе поўнай публікацыі лістоў, а толькі вытрымкі з іх – як штрыхі да партрэтаў, як выява доўгага і плённага супрацоўніцтва, узаемападтрымкі, як праява людскага ва ўзаемаадносінах.     Кожны ліст Ф. Янкоўскага пачынаецца сардэчным вітаннем-зваротам, вітаннем да самой Галіны Мікалаеўны, а таксама і да дарагіх ёй людзей. Ёсць і нейтральнае: Добры дзень, Галіна Мікалаеўна, аднак часцей за ўсё ўжываецца ў гэтым звароце слова дарагая. А таксам, абавязкова – вітанне сям’і, сямейнікам, “усім Малажаям”, з пералічэннем. Ёсць і іншае, тое, што выяўляе Фёдара Міхайлавіча як мовазнаўцу, які шукаў патрэбнае, дарэчнае слова на месцы такіх пашыраных у маўленні, аднак немілагучных – брашчане, брэстаўчане. Такога не сустрэнем у яго. Таму і зразумелая радасць, што выяўляецца ў такім звароце: Дарагая берасцейка! Сустрэў у тэксце і пасылаю яго, слова! І ў лістах выяўляецца Фёдар Міхайлавіч як збіральнік, паляўнічы на словы, як дбайны гаспадар, які клапоціцца, каб слова было дарэчнае, не скалькаванае. Пашыраў ужыванне знойдзеных слоў. У іншых лістах ужо сустрэнем такі зварот-вітанне: Дарагія берасцяне, берасцянкі! Кожны ліст Ф. Янкоўскага заканчваецца развітаннем-зычэннем, паклонам ад сябе і Серафімы Андрэеўны. Амаль заўсёды пасля Р S. І складваецца адчуванне жывой размовы, калі, пабыўшы ў гасцях, нагаварыўшыся, яшчэ засталося шмат недагаворанага, яшчэ ёсць пра што пагаварыць. Гаворка ж была – пра тое, што зроблена, пра планы – што варта рабіць і зрабіць, парады – як зрабіць напісанае сваё і суаўтараў – лепшым, клопат, каб чарговая кніга была патрэбнай і добрай. Раіўся з Галінай Мікалаеўнай, дзякаваў за яе працу, разумеў цяжар, загружанасць. А таму і шчырыя словы-зычэнні ўсім, паводле народнага звычаю, народнай традыцыі – развітацца з усімі, і з гаспадыняй, і сямейнікамі, пажадаць найлепшага. Невыпадкова і ў шмат якіх абразках Фёдара Міхайлавіча сустрэнем навуку пра культуру стасункаў паміж людзьмі, пра культуру, моўны этыкет у стасунках з людзьмі. Ягоныя лісты даюць магчымасць пачуць, убачыць багацце ветлівых формулаў вітанняў і адвітанняў. 
     
Лісты з 1967 па 1989... Гэта час станаўлення і творчага ўзлёту самой Галіны Мікалаеўны як даследчыцы ў галіне беларусістыкі. Гэта час незвычайна насычаны клопатамі, звязанымі са стварэннем кніг у суаўтарстве з выкладчыкамі мінскай кафедры беларускай мовы. Гэта час дужа неспакойны, бо звязаны з вучобай, аспірантурай берасцейцаў, ужо яе вучняў, у Фёдара Міхайлавіча, з клопатам пра іх будучыню, пра своечасовае “падварушванне” і выхад у самастойнае жыццё. Лісты Фёдара Міхайлавіча не надта разгорнутыя. Большасць з іх – лаканічныя, у іх шмат умоўчвання, недагаворанасці, што характэрна і для ягонай мастацкай прозы. Адчуваецца, што Галіна Мікалаеўна вельмі тонка адчувала, лавіла, прачытвала тое, што было схавана за шматкроп’ем, за графічным выдзяленнем асобных слоў, радкоў, за шматзначнымі клічнікамі і пытальнікамі. Лісты Фёдара Міхайлавіча адкрываюць даверлівыя адносіны паміж настаўнікам і той, што вучылася ў яго, і навучылася. Гэта выява і адносінаў як паміж добрымі калегамі, якія плённа супрацоўнічалі, так і як паміж людзьмі, якія маглі даверыць і сваё, вельмі асабістае і балючае. Ф. Янкоўскі напіша ў адным з лістоў: Пераношу жахлівыя гадзіны, суткі. 1.05.83 – 41 год, як паліцаі, уласаўцы спалілі сямейку. 1.05.83 – адкрыццё помніка ... дзвюм вёскам. Да 1.05.83 пазванілі: будзе аўтобус, знойдуць мяне. Чакаў, чакаў – не азваліся, у назначаны час, нешта здарылася. А што? Сам за руль не саджуся. І другія суткі ці не горш, як у вар’яцкім сне. 
     
З лістоў Фёдара Міхайлавіча гучаць мудрыя парады, у якіх – і выпакутаваны сэнс жыцця, і ягонае радаснае ўспрыманне працы, і пераадоленне нягодаў; пажаданне- падтрымка сабе і іншым, мудрая навука. 

         • Трэба і буду варушыцца. 
         • Жыццё жыць – трэба варушыцца. 
         • Ладу, складу і дабра, для душы, для працы. 
         • Няхай Вам лёгка працуецца, спраўна ўстаецца і смачна спіцца. 
         • Зразумела: пра нешта нікому не скажы, а пра другое – абавязкова скажы. 
         • І духам не падаць. І сэрцам не слабець. 
         • Быць самой у сваіх руках. 
    • Што рабіць і зрабіць? Планы і намеры канкрэтызуюцца. Трэба – другім разам – падзяліцца з Вамі, Вам паведаміць. Потым прадумаць, параіцца: мае меркаванні, Вашы меркаванні, нашы меркаванні. 
    • Нечаканасці ў жыцці былі і будуць. Яны бралі і будуць браць энергію, выкрадаць патрэбны настрой. Але калі пішацца – добра, хораша, нават шчасце. 
         • Няхай любоў і замілаванне да роднага стане галоўным у жыцці.  
    
У лістах выяўляецца і вялікая ўдзячнасць Галіне Мікалаеўне за разуменне, падтрымку, і высокая, сардэчная ацэнка яе працы, яе шчыравання: 
    
“Вялікі дзякуй і нізкі паклон за слова Ваша, за тое, што азваліся, спыталі, сказалі”. 
  
“Дзякую, што напісалі, дзякую за падтрымку. Ужо калі падкошаны і падтоптаны, калі бюлетэні і гарката нядобрых дакучаюць і жыць замінаюць, – рады сэрцам – праца паплечнікаў, праца ў імя дарагога і святога імя – беларушчыны”. 
  
“Вялікі дзякуй! За ліст! За тое, што бог паслаў Вас. І паслаў не дзеля паддобрывання, задобрывання, не нажывы, не якойсьці непрыстойнасці, а – дзеля служэння, дзеля роднага духу, сумлення, шчыравання за наша, зароднае, за людскае. То і за Беларусь”. 
    
Эпісталярная спадчына Ф. Янкоўскага яшчэ чакае адкрыцця і вывучэння. Пэўна, у многіх ягоных вучняў захоўваюцца дарагія лісты, лісткі, паштоўкі са словам Настаўніка, калегі, сябра. Няхай гэтыя старонкі стануць запрашэннем да збору і сістэматызацыі ліставання з Фёдарам Міхайлавічам. Лісты ці іх копіі з удзячнасцю будуць прынятыя да працы.  
                                                                     Каб жыло наша Слова : зборнік навуковых артыкулаў 
                                                                     да 90-годдзя з дня нараджэння Фёдара Янкоўскага   
                                                                     [пад агул. рэд. М. І. Новік]. – Брэст, 2009. – C. 26–29.   

  «НАЙГАЛОЎНЕЙШАЕ, АД ЧАГО НЕ АДСТУПЛЮСЯ…»

Гэта радочак з прысягі на вернасць роднаму слову, якую ў маладосці даў Фёдар Янкоўскі перад бацькавым полымем: “На світанні ці змярканні, золкаю ці ведранаю ноччу, хмурным ці сонечным днём — заўсёды і ўсюды жыццё маё будзе не дзеля кавалка хлеба; найгалоўнейшае, ад чаго не адступлюся, хоць апынуся ці ў акопе, ці ў шпіталі, хоць буду галодны і халодны, — маё  роднае слова, родная літаратура вялікага краю, родная Беларусь. Вы — мая радасць і ўцеха, вы — мая скруха і боль, вы — маё шчасце, жыццё”. Педагог, навуковец, пісьменнік ніколі не парушыў гэтай прысягі, хоць на жыццёвай дарозе было шмат скрушных дзён, не раз сціскалася сэрца ад глуму над “роднай літаратурай вялікага краю”. Але была і радасць. Настаўнікавы вочы свяціліся шчасцем, калі ён сустракаўся з рупліўцамі на ніве роднай філалогіі, калі трымаў у руках чарговую працу, у якой выяўлялася і паказвалася непаўторнасць беларускай мовы — яе слоўных і фразеалагічных багаццяў.
   
Фёдар Міхайлавіч Янкоўскі насуперак афіцыйнай мовазнаўчай палітыцы стварыў філалагічную школу, якая імкнулася і да гэтага часу імкнецца прыцягнуць увагу грамадскасці да нацыянальна-самабытнага ў моўнай спадчыне беларусаў. Мне пашчасціла сустрэць на жыццёвым шляху гэтага апантанага чалавека, які быў глыбока перакананы, што “наш час вымагае не бясследнага існавання, а жыцця, запоўненага клопатам і працаю, жыцця для Радзімы-Бацькаўшчыны”. Пад “гаючы ўплыў” (Янка Брыль) гэтай шматраннай асобы трапілі многія. І не толькі члены кафедры беларускага мовазнаўства Мінскага педінстытута, якой ён кіраваў дваццаць сем гадоў, не толькі ягоныя аспіранты (а пад кіраўніцтвам Янкоўскага абараніліся дваццаць пяць чалавек), не толькі студэнты, якім ён выкладаў гісторыю беларускай мовы, якіх уводзіў у таямніцы беларускай фразеалогіі, далучаў да нарматыўнага беларускага маўлення, заахвочваў збіраць і сістэматызаваць дыялектныя словы, некаторыя з якіх маюць права быць і ў літаратурных даведніках. Паўтару сказанае Лявонам Падгайскім яшчэ ў 1978 годзе: “Кожны, каму давялося хоць бы раз пагаварыць з Фёдарам Міхайлавічам, на ўсё жыццё пранікаўся глыбокай павагай да яго”.
       
Абаяльнасць і далікатнасць Фёдара Янкоўскага спалучаліся з выключнай прынцыповасцю і патрабавальнасцю да тых, з кім ён працаваў. Сённяшні першы прарэктар Брэсцкага дзяржуніверсітэта Станіслаў Рачэўскі нядаўна на вечарыне, прысвечанай 80-м угодкам свайго Настаўніка, расказваў пра абавязковыя ранішнія званкі аспірантаў навуковаму кіраўніку са справаздачаю, што зроблена за чарговы дзень. Я, на шчасце ці на жаль, не была пад такім кантролем. Затое ў мяне захаваўся ладны стос лістоў, атрыманых ад Фёдара Міхайлавіча на працягу дваццаці двух гадоў. Гэта і прыгожа падпісаныя паштоўкі, і невялікія лісткі, і адпраўленыя з бальніцы канверты з некалькімі радочкамі ўнутры на адвароце (не было паперы), і пісьмы на трох-чатырох старонках. У іх шмат парад, падказак, разважанняў і проста таго, што яму хацелася часам выказаць чалавеку, які яго пачуе і зразумее. Дазволю сабе прывесці вытрымкі з некаторых лістоў, не падкрэсліваючы асобныя словы і радкі, што так любіў рабіць аўтар, але захоўваючы скарачэнні:


“Вучыцеся разважаць, пераконваць на пэўным касцяку сакавітага і спажыўнага “мяса”; яго ў Вашых спробах пісаць пакуль што не хапае. Чытайце пра стыль, стылістыку, пра жыццё літаратурнага слова, пра слова ў кантэксце. 
    
Чытайце, чытайце… Не абмяжоўвайцеся толькі тымі працамі, у якіх размова ідзе пра перафразы. Чытайце В. Вінаградава, у т. л. і пра фразеалогію. Не глядзіце на працы Вінаградава так, як часта глядзяць на іх недавукі, невукі і гультаі.
       
 Плёну Вам! Няхай любоў і замілаванне да роднага стане галоўным у працы.                    
                                                                                                                                             
                                                                                                                                                          Шчыра Ф. Янкоўскі
                                                                                                                                                                            7.2.1969 г.


“Добра,што знаходзіце —што рабіць заўтра. Буду вельмі рады, калі перад Вамі будзе —што рабіць для заканчэння працы, а потым план і планы: “добра было б зрабіць тое і тое…” З гэтага — ужо будзеце ў навуцы”.
                                                                                                                                               
                                                                                                                                                             Усяго Вам добрага
                                                                                                                                                                             12.1.1971 г.

     
                                                                                   “Дзень добры ў хату!
                                                                                     Дзень добры ўсім!
   
Каманду з мін. (кабінета), відаць, педінстытут атрымаў — семінар. Найперш прадумаў, дагледзеў. Далей як — не ведаю (нават на колькі — 1 ці 2 дзянькоў, колькі чалавек — 1, 2, 3…).
Не тое, што непакоіць, але каб не бясследнасць…
Што Вы будзеце падрыхтаваўшыся — ведаю. Гэтага мала. Каб на (пад) кожнае пытанне рыхтаваўся яшчэ чл. кафедры (або два…). Барані божа, каб не было ў нас такога несумлен.: “Тут усё гал. сказалі. Я толькі хачу косачку паставіць… Я толькі спынюся на неабходнасці ставіць у канцы пыт. сказа пытальнік”. Барані божа!
 Напісаў замнога. Правінаваціўся.
                                                                                                                                                          Шчыра Ф.Янкоўскі”
                                                                                                                                                                        26.10.1983 г.


“Меўся з верасня 1985 рэзка зменшыць заняткі і занятасць у інстыт. Але рашэння майго яшчэ няма. Толькі… былі нібы падказкі: “Можна ж, трэба ж (першую) стажыроўку (на 34 годзе працы на кафедры)”, “будзе просьба наконт кір. аспірантамі” і “каб не адзін аспірант”.         
Думаю, прыкідваю… А можа пагібець яшчэ?         
Каго з дзвюх Вашых дзяўчат Вы падкінулі б мне? Ці ясная просьба? Ці ясная падказка адносна Стася (Рачэўскага — Г. М.)? Можа, увага яму, падказка яму, натхненне яму падмаглі б з тэмпам, з мабілізацыяй сілы? Як глядзіце? (Як глядзіце? А так: як сам Ф. Янк. — бясконца крэсліць, вяртае, бракуе… А як мне — Г. Малаж. — дык “аптымізуй” і “падымай”?..)
Яшчэ раз дзякую за прочьтение Само(га) слова! За мілы падарунак-падказку — філалагічныя эцюды.
                                                                                                                                                                 Ваш Ф. Янкоўскі
                                                                                                                                                                        10.06.1985 г.


Рашэнне пакінуць загадванне кафедраю прымалася Фёдарам Міхайлавічам цяжка: шмат часу і сілы аддаў ён яе станаўленню. У аўтабіяграфіі, змешчанай у кнізе “Вытокі песні”, Янкоўскі пісаў: “Гады працы ў гэтым калектыве — мае добрыя гады. Узаемная павага і падтрымка, шчырыя адносіны да працы, да роднага слова забяспечылі калектыву поспехі”. У 1956 годзе, калі малады навуковец узначаліў кафедру, гэта, як пазней пісаў ён сам, “была жменька з шасці супрацоўнікаў, сярод якіх — кандыдат філалагічных навук”. Хутка кафедральны калектыў дзякуючы арганізацыйным і педагагічным здольнасцям яго кіраўніка пачаў вырашаць складаныя навуковыя і навучальныя праблемы. У 1969 годзе доктарам філалагічных навук стаў сам Фёдар Янкоўскі, у 1980 — ягоны вучань Лявон Падгайскі, недарэчную і заўчасную смерць якога так балюча перажываў Настаўнік. Хораша праходзілі абароны кандыдацкіх дысертацый, пісаліся вучэбныя праграмы для філалагічных факультэтаў, забяспечвалася выкладанне розных лінгвістычных дысцыплін навучальнымі дапаможнікамі, арганізоўваліся метадычныя семінары і канферэнцыі… Зразумела, Фёдара Міхайлавіча непакоіла думка, ці не паўплывае на стыль працы зладжанага калектыву замена кіраўніка. Пра гэта шмат трывожных радочкаў у дасланых, мабыць, не толькі мне лістах. Няхай застануцца яны пакуль неапублікаваныя…

Фёдар Янкоўскі не быў кабінетным навукоўцам. Ён кожны дзень быў на людзях, з людзьмі, нават тады, калі дактары настойліва рэкамендавалі адпачыць “ад усяго”. Але гэта “ўсё” для Фёдара Міхайлавіча было яго жыццём, ад яго “адпачыць” нельга. Ён не мог уявіць, як можна ўважліва не паглядзець на напісанае аспірантам, калегам, не адгукнуцца на атрыманы ліст. Перачытваю адзін з яго шматлікіх адказаў-водгукаў на зробленае мною:

“Дарагая Галіна Мікалаеўна!
Сёння атрымаў, не, наатрымліваў!!!
Вялікі дзякуй за рукапіс. Прачытаў сёння ж. Адразу пісаў на лістках. А мо згадзіцца.
Вялікі дзякуй за добрае слова!
Але сёння трэцяга не зраблю. Не! Зраблю і трэцяе: запакую ў канверт, а заўтра — чацвёртае — адашлю. Во як цана набіваецца…
 Шчасліва! Усяго добрага Вам, усім Вашым!
                                                                                                                                                          Ваш Ф. Янкоўскі”


Так працаваў Настаўнік, такога спрыту чакаў ён і ад паплечнікаў, паслядоўнікаў. Аднак давялося ўсё-такі пакінуць загадванне кафедраю. Перад гэтым былі планы на перспектыву — выдаць калектыўныя кнігі “Беларускія афарызмы”, “Слова ў мастацкім кантэксце”. Фёдар Міхайлавіч вызначыў раздзелы названых прац, калектыў аўтараў, паставіў перад імі канкрэтныя задачы… У чэрвені 1987, адказваючы на мой ліст, Фёдар Міхайлавіч пісаў з бальніцы: 

“Радуюся: напісалі сваё, а яно і маё: “Вельмі цікавы Вярцінскі” (Вашы словы). Пры выпадку — не схаваю ад яго. І ў мяне чытаецца ён, Вярцінскі.

Панчанка і Караткевіч? Як памятаю (але… як я памятаю), то запісваліся яны на долю Вашу. З Богам! Але… пазваню С. А. (Серафіме Андрэеўне, жонцы — Г. М.), хай зірне ў вузенькі за 5 кап. блакноцік, на ім напісаў “Афарызмы” (там  “улік”, “даручэнні”)”.

Гэтыя даручэнні ўжо выконваліся марудна. Ды і Фёдар Міхайлавіч ўжо не так падганяў. Неспакой, праўда, быў ранейшы:

 “Не чую голасу з Брэста. Не бачу нікога з Брэста.
 Я ўжо дома. Навін не маю.
 Сумую: ні адзін з пунктаў плана на лета 88 года не выканаўся… Што зробіш!.. А хацелася пабыць, пабываць. Даўно трэба. І ўсё ідзе на паскасаванне планаў.
Што ж з выш. атэст. камісіі?
Усяго добрага Вам — Малажаі!
 Усяго добрага і паклон Веры Л., М. Аляхновічу, В. Мароз, Ст. Рачэўскаму!
                                                                                                                                     
                                                                                                                                                Шчыра Ваш Ф.Янкоўскі”
                                                                                                                                                                       10. 08.1988 г.


Напрыканцы сакавіка 1989 года Фёдар Міхайлавіч перадаў мне пакет са сваімі фотаздымкамі. Кожная картачка загорнута ў асобны ліст паперы, зверху надпіс, які як бы раскрывае сутнасць жыццёвай сітуацыі, адлюстраванай у кадры. Праз некаторы час прыйшоў нязвыкла вялікі ліст. Пра фотаздымкі ні слова. Віншаванне з выхадам “Дыялектнага слоўніка Брэстчыны”, радасць ад таго, што здала ў выдавецтва рукапіс пра слова, перыфразу, фразему; уражанні ад санаторыя “Іслач”. Потым да гэтага часу незразумелыя для мяне радкі: 

“Як мы? У суботу і нядзелю мелі Свята — завіталі А. Рагойша і жонка яго. Скора НАША — Антосева і маё — свята. Скора — 50! Ён, Антось, з-пад Ракава”. Хоць тут пра свята сустрэчы блізкіх людзей, мне чамусьці чуецца адгалосак болю той раны, якую ўсё сталае жыццё хаваў ад людзей былы партызан. А далей: “Навіны? Не вельмі яны “новяцца”.
Было б самае дарагое новае, каб пакрысе вярталася працаздольнасць, працавітасць.
Ад інстытута амаль адвык. Кафедра? Хай жыве жывая. Хто “бліжэе”, а “сЯЯ”-тая мо і чужэе. Улада ж! Выхаванкі ўлады, дыктату; вывучку ж не спішаш: Трэба той, хто трэба; трэба, пакуль трэба (і інш. “акрэсленні”). Пішу пра гэта проста, не са смуткам. Не.
Што іншае? Хіба не кепства?  Паддубская — пры мне — напісала. Нямковіч — пры мне пісала, напісала. Новік — пісала, напісала. Вось тут — на старасць — і жыві!.. Падганяць? Варушыць? Ці іншае што?..
Не прыміце за сумоту. Не! Нашто? За што?
Шчасліва, дарагая Галіна Мікалаеўна!
Шчасліва сям’і!
                                                                                                                                         
                                                                                                                                                         З паклонам Я і С. А.”
                                                                                                                                                                    27.04.1989 г.  

Было яшчэ некалькі кароценькіх лістоў. Была апошняя сустрэча — у бальніцы. Былі ягоныя наказы давесці да ладу незакончанае… Была надзея, упэўненасць, што зробленае “чыстымі рукамі” спатрэбіцца роднаму краю. Надзею такую не трацім і мы. Яго паслядоўнікі, часта прыгадваючы канец аднаго з ягоных абразкоў: “Калі робіш добрае і робіш добра, не чакай і не шукай сабе спакою. Ён, мабыць, не твой”.

                                                                                                                                                             Крыніца. —
                                                                                                                              № 1 (50). – 1999. – С. 26–30.