Пражыць сваё ў жыцці
—
Адказнае мастацтва:
Адкуль прыйшоў —
Пайсці,
А на зямлі — застацца.
Рыгор Барадулін
1938 — нарадзілася Г. М. Малажай (Васілеўская) у в. Кустын Брэсцкага раёна (за 20 км ад Берасця). Бацька — выпускнік (1917) юрыдычнага факультэта Казанскага ўніверсітэта — працаваў выкладчыкам Брэсцкай гімназіі. З 1944 г. па 1962 г.— настаўнік, дырэктар Кустынскай сямігадовай школы. Маці вучылася ў гімназіі, аднак не скончыла яе, бо, як піша ў сваёй аўтабіяграфіі Г. М. Малажай, «трэба было даць адукацыю братам». Добра ведала літаратуру — рускую і польскую. Пасля вучобы ў Кустынскай сямігодцы (1945–1952) Галіна Васілеўская ездзіла тыдні два кіламетраў за дзесяць у Астрамечаўскую школу, аднак гэтыя паездкі стамлялі яе, а таму бацькі адправілі вучыцца ў СШ№ 1 г. Брэста. У 1955 г. скончыла гэтую школу (зараз гімназія № 1 г. Брэста) са срэбным медалём.
1955 — паступіла на філалагічны факультэт Брэсцкага дзяржаўнага педагагічнага інстытута імя А. С. Пушкіна. У 1960 г. скончыла на «выдатна» педінстытут, атрымаўшы спецыяльнасць «Выкладчык рускай і беларускай мовы і літаратуры». Студэнцкія гады былі насычаны цікавым жыццём. Як успамінае Галіна Мікалаеўна, «ніякіх ганаровых стыпендый я не атрымлівала, але за ўсе гады вучобы на філфаку мела толькі выдатныя адзнакі. Цяпер можна без жалю сказаць, што грамадская дзейнасць на факультэце мяне не цікавіла. У вольны ад заняткаў час (а яго было мала, бо даводзілася шмат чытаць мастацкай і філалагічнай літаратуры) я бывала найбольш са студэнтамі фізмата, дзе склалася цікавая кампанія, сярод якой быў і мой будучы муж — Валянцін Малажай». У 1958 г. выйшла замуж. У 1959 г. нарадзіўся сын Гена.
1960–1962 — працавала настаўніцай (разам са сваім мужам — настаўнікам матэматыкі) у Павіцьеўскай сярэдняй школе Кобрынскага раёна. Пасля — настаўніцай беларускай і рускай мовы і літаратуры у васьмігадовай школе ў вёсцы Вялікія Корчыцы.
1963 — запрошана на кафедру беларускай мовы Брэсцкага педінстытута, дзе працавала 36 гадоў. Гэта быў час напружанай і плённай працы: распрацавала новыя курсы лекцый, практычных, «старалася сцвердзіць сябе і ў студэнцкім, і ў выкладчыцкім асяроддзі». Працавала над тэмаю «Параўнальныя канструкцыі ў беларускай літаратурнай мове», аднак пасля двух гадоў працы высветлілася, што над такой тэмай працуе аспірант Мінскага педінстытута Валянцін Рабкевіч. Прыйшлося ўсё пачаць з чыстага ліста, ужо пад кіраўніцтвам Ф. М. Янкоўскага. Менавіта гэтая сустрэча прадвызначыла будучае творчае жыццё Г. М. Малажай.
1967–1971 — навучанне ў завочнай аспірантуры пры кафедры беларускага мовазнаўства Мінскага дзяржаўнага педінстытута імя А. М. Горкага, праца над кандыдацкай дысертацыяй «Перыфразы ў сучаснай беларускай мове (структурна-семантычная і стылістычная характарыстыка)». Гэта было далучэнне да школы Настаўніка, да працы, дзе «любоў і замілаванне да роднага» вызначала самае сутнаснае ў навуковай і выкладчыцкай працы.
1971, 5 сакавіка — абмеркаванне дысертацыі на кафедры беларускага мовазнаўства Мінскага дзяржаўнага педінстытута, рэкамендацыя працы да абароны. Затым — абмеркаванне ў Інстытуце мовазнаўства імя Якуба Коласа Акадэміі навук БССР.
30 лістапада 1971 г. адбылася абарона ў спецыялізаваным савеце Акадэміі навук. Рашэннем Савета Інстытута літаратуры імя Янкі Купалы і Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа ад 30 лістапада 1971 года Г. М. Малажай прысуджана вучоная ступень кандыдата філалагічных навук.
1974–1976; 1981–2005 — загадчык кафедры беларускай мовы (пазней перайменаванай у кафедру беларускага мовазнаўства). Дваццаць шэсць гадоў узначальвала працу гэтага калектыву, у якім — пераважна выпускнікі Брэсцкага інстытута. Умела спалучала Галіна Мікалаеўна вопыт старэйшых і энергію маладых выкладчыкаў. Яна «марыла стварыць кафедральны калектыў, хоць трошкі падобны на мінскі...», на той, якім кіраваў Ф. М. Янкоўскі, Настаўнік, школу якога прайшла і прынцыпы якога цвердзіла сваёй працай, сваім жыццём. З кафедры беларускага мовазнаўства пазней вылучыліся ў асобныя яшчэ дзве — кафедра гісторыі беларускай мовы і дыялекталогіі і кафедра беларускай і рускай моў з методыкай навучання. Іх узначалілі вучні Г. М. Малажай — кандыдат філалагічных навук, дацэнт
М. М. Аляхновіч і доктар філалагічных навук, прафесар В. І. Сянкевіч. Гэта перыяд, звязаны з клопатам пра стварэнне дапаможнікаў для ВНУ і сярэдняй школы, гэта праца і клопат пра навуковы рост выкладчыкаў, якім Галіна Мікалаеўна стала навуковым кіраўніком. Навуковая школа Г. М. Малажай — працяг школы
настаўніка — прафесара Фёдара Міхайлавіча Янкоўскага.
1974 — выйшаў з друку даведнік «Беларуская перыфраза: кароткі слоўнік». Першае выданне ў славянскай філалогіі такога тыпу. Каля 700 адзінак, уключаных у
слоўнік, — гэта традыцыйныя і індывідуальна-аўтарскія апісальныя выразы.
1980–1988 —выйшлі з друку дапаможнікі для студэнтаў філалагічных факультэтаў, падрыхтаваныя ў суаўтарстве з прадстаўнікамі навуковай школы прафесара
Ф. М. Янкоўскага, — «Практыкум па беларускай мове», «Сучасная беларуская мова: зборнік практыкаванняў», «Сучасная беларуская мова: Практычныя заняткі», а таксама дапаможнікі, створаныя самой Г. М. Малажай, — «Лінгвістычны аналіз мастацкага тэксту», «Лабараторныя працы па сучаснай беларускай мове», якія і сёння запатрабаваныя ў выкладанні філалагічных дысцыплін у ВНУ.
1983 — прысвоена званне «Выдатнік народнай асветы». Такім чынам была адзначана ахвярная праца Галіны Мікалаеўны Малажай на ніве беларускай адукацыі і асветы.
1988, 22
снежня — прысвоена званне члена-карэспандэнта Беларускай акадэміі адукацыі. Гэтае званне — знак прызнання неацэннай шматгадовай працы
Г. М. Малажай у даследаванні актуальных праблемаў беларускага мовазнаўства і выкладання беларускай мовы ў ВНУ і агульнаадукацыйных школах Беларусі.
1988, 29 снежня — рашэннем ВАК СССР прысвоена званне прафесара па кафедры беларускай мовы. Званне прысвоена без абароны доктарскай дысертацыі за плённую шматгадовую працу ў галіне беларускай філалогіі і беларускай лінгвадыдактыкі.
1989 — выйшаў з друку «Дыялектны слоўнік Брэстчыны», дзякуючы якому ў навуковы ўжытак быў уведзены багаты пласт адметнага народнага слова Берасцейска-Пінскага Палесся. Намаганнямі творчага калектыву кафедры пад кіраўніцтвам Г. М. Малажай быў апублікаваны найбольш самабытны лексічны матэрыял жывой народнай мовы Берасцейска-Пінскага Палесся. Гэтая праца знойдзе працяг у падрыхтаваным да друку тэматычным слоўніку характарыстычнага палескага слова.
1990–1995 — выйшлі з друку дапаможнікі для вышэйшай школы, сярод якіх — «Пазакласная праца па беларускай мове», у якім прапанаваны разнастайныя формы і віды дзейнасці для пашырэння роднага слова сярод моладзі, для выхавання цікавасці і пашаны да беларускага слова. Запатрабаваным у выкладанні мовы ў вышэйшай і сярэдняй школе стаў дапаможнік «Праца з тэкстам на ўроках беларускай мовы», які выявіў новыя падыходы да вывучэння роднага слова.
1995–2005 — незвычайна плённае дзесяцігоддзе творчай дзейнасці Г. М. Малажай.
З друку выйшла (у тым ліку ў суаўтарстве) 67 выданняў — пераважна для сярэдняй агульнаадукацыйнай школы. Амаль усе яны — з грыфам Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь. Гэта праграмы па беларускай мове і прыкладнае планаванне ўрокаў; новыя падручнікі па беларускай мове для школ з рускай мовай навучання для 11-гадовага і 12-гадовага тэрміну навучання; навукова-метадычныя дапаможнікі для настаўнікаў; зборнікі тэкстаў для дыктовак і пераказаў; дапаможнікі з матэрыяламі для алімпіядаў па беларускай мове; дапаможнікі для цэнтралізаванага тэставання.
2005, 14 мая — скончылася зямное жыццё Г. М. Малажай. Пахавана ў Брэсце на могілках «Плоска». Тут, побач, у 2022 г. быў пахаваны і Валянцін Мікалаевіч.
2007–2008 — выйшлі з друку дапаможнікі для абітурыентаў: «Беларуская мова: тыповыя памылкі на цэнтралізаваным тэсціраванні», «Беларуская мова: Экзаменацыйныя тэсты з узорамі выканання для падрыхтоўкі да цэнтралізаванага тэсціравання». Гэтыя дапаможнікі запатрабаваныя ў вучняў і настаўнікаў школ Беларусі. Яны — дзейсная дапамога абітурыентам і настаўнікам падчас падрыхтоўкі да цэнтралізаванага тэсціравання па беларускай мове.
2008, 20-21 сакавіка — адбылася Рэспубліканская навуковая канферэнцыя
да 70-годдзя з дня нараджэння прафесара Г. М. Малажай «Актуальныя праблемы мовазнаўства і лінгвадыдактыкі». Падчас канферэнцыі былі абмеркаваны надзённыя пытанні беларускага мовазнаўства, асаблівасці выкладання роднай мовы ў сучаснай школе.
2013, 15 сакавіка — Рэспубліканская навуковая канферэнцыя «Актуальныя праблемы мовазнаўства і лінгвадыдактыкі» да 75-годдзя з дня нараджэння прафесара
Г. М. Малажай. Удзел у канферэнцыі прынялі вядомыя вучоныя з усіх рэгіёнаў Беларусі, настаўнікі, аспіранты, студэнты. Па выніках канферэнцыі быў выдадзены зборнік навуковых матэрыялаў.
2018, 15 сакавіка — Рэспубліканская навуковая канферэнцыя «Слова, фразеалагізм, перыфраза» да 80-годдзя з дня нараджэння прафесара Г. М. Малажай. Вынікам канферэнцыі стаў зборнік навуковых артыкулаў па актуальных пытаннях лінгвістыкі і праблемах выкладання беларускай мовы ў школе.
Сагрэй душу сваю вачыма
бацькоўскай хаты…
Невінаваты дым
плыве над комінам…
Сінонімам душы…
Святлана Варонік
Галіна Мікалаеўна Малажай нарадзілася ў сям’і інтэлігентаў. Маці — Надзея Лукінічна — паводле ўспамінаў Г. М. Малажай, нарадзілася ў сям’і псаломшчыка, вучылася ў рускай гімназіі ў Брэсце, аднак не закончыла яе, «бо трэба было вучыцца братам». Яна пэўны час працавала рахункаводам (1955–1956 гг.) у Кустынскай школе, а пасля праз хваробу вачэй не мела працы, была, аднак, добра адукаванай, з высокай культурай выхавання, інтэлігентная ў адносінах з людзьмі.
Бацька, Мікалай Сцяпанавіч, закончыў юрыдычны факультэт Казанскага ўніверсітэта. Быў, паводле ўспамінаў Г. М. Малажай, дасведчаным, спакойным, ураўнаважаным. У аўтабіяграфічных запісах «Прыпынілася, каб азірнуцца…» Галіна Мікалаеўна прызнаецца, як адкрыла для сябе новую інфармацыю пра бацьку з кнігі Міхаіла Мантвілава «Русская гимназия в Бресте на Буге. 1919–1939 гг.». Прозвішчы многіх выкладчыкаў гімназіі, як прыгадвае Галіна Мікалаеўна, гучалі падчас гаворак у хаце. У кнізе
М. Мантвілава змешчаны фотаздымкі выкладчыкаў і гімназістаў. Ёсць такія і ў сямейным альбоме Г. М. Малажай. Захаваліся рэдкія фотаздымкі, якія адкрываюць воблікі выкладчыкаў гімназіі, у якой працаваў і Мікалай Сцяпанавіч Васілеўскі. Сярод выкладчыцкага калектыву бачым на здымках і бацьку Галіны Мікалаеўны...
Адзін са здымкаў у кнізе М. Мантвілава мае подпіс, які сведчыць, што
на ім — выкладчыкі гімназіі 1924/1925 навучальнага года. Дырэктарам на той
час быў Уладзімір Васільевіч Пятручык. Такі здымак захаваўся і ў сямейным альбоме
Галіны Мікалаеўны. На ім — Мікалай Сцяпанавіч (сядзіць у першым радзе
справа). Ёсць і той здымак, на якім — у цэнтры — Мікалай Сцяпанавіч
разам з навучэнцамі ля сцен гімназіі. Подпіс у кнізе: «Другі клас, 1925/1926
навучальны год». Цяжка разгледзець у кнізе М. Мантвілава воблікі
выкладчыкаў 1931/1932 навучальнага года. Здымак з архіву Галіны Мікалаеўны
дазваляе сцвярджаць, што стаіць крайні справа М. С. Васілеўскі. Дырэктарам
у гэты час быў Васіль Рыгоравіч Трушынскі. Сярод здымкаў з сямейнага альбома —
і фотаздымак, на якім — скаўты гімназіі. Пра далучанасць бацькі Галіны
Мікалаеўны да скаўцкага руху распавядае М. Мантвілаў. Так, згадваецца, што
ў 1925 годзе апекуном скаўцкага атрада быў настаўнік геаграфіі М. С. Васілеўскі.
Як зазначае Мантвілаў, скаўцкія арганізацыі не прыпынялі сваёй дзейнасці да
1939 года, да пачатку вайны. У ягонай кнізе чытаем: «Пасля таго, як Брэст быў
заняты савецкай уладай у 1939 годзе, скаўцкія арганізацыі былі разагнаныя, усе
кіраўнікі і многа простых скаўтаў, адначасова з шэрагам выкладчыкаў рускай
гімназіі і грамадскіх дзеячаў былі пасаджаны ў турмы і вывезены ў канцлагеры
СССР. Многія з іх там і загінулі, адзінкі толькі вярнуліся ў Брэст пасля
заканчэння вайны…» (пераклад — М. Н.) З успамінаў Галіны Мікалаеўны ведаем, што з 1944 па 1962 — Мікалай
Сцяпанавіч працаваў настаўнікам, дырэктарам Кустынскай сямігадовай школы. Тут,
з 1945 па 1952 вучылася і Галіна Мікалаеўна.
З успамінаў Галіны Мікалаеўны
ведаем, што бацька стаў беспрацоўным, калі ў гімназіі стала змяншацца колькасць
навучэнцаў, а таму пераехаў у вёску Кустын. Там і пазнаёміўся з будучуй жонкай
Надзеяй Лукінічнай Ігнацюк. У 1938 годзе нарадзілася ў сям’і Мікалая
Сцяпанавіча і Надзеі Лукінічны дачка — будучая даследчыца, асветніца. Галіна Мікалаеўна піша: «Калі прыйшлі Саветы
(так часта гаварылі ў нас), бацька пачаў працаваць у Кустынскай сямігодцы, выкладаў
матэматыку, быў завучам, дырэктарам. З гэтай школы пайшоў на пенсію. Перад выхадам
на пенсію, як прыгадвае Галіна Мікалаеўна, бацька «купіў у Брэсце невялікі
драўляны дамок».
У сямейным архіве захаваўся дакумент куплі-продажы гэтага дамка. Ён
знаходзіўся на вуліцы Палявой пад нумарам чатыры. (У 1964 годзе пры змене
нумарацыі дамоў у г. Брэсце быў прысвоены новы адрас: вуліца
Сікорскага, 3). Прадала яго Ліцбарская Ядвіга Станіславаўна.
Захавалася дамавая кніга, з якой можна даведацца некаторыя звесткі пра
новых жыхароў. У графе пра гаспадароў — год нараджэння, адкуль прыехаў —
чытаем, што Васілеўскі Мікалай Сцяпанавіч нарадзіўся ў верасні 1895 года,
прыехаў – з в. Лукаўцы, Бельскага раёна, Польшча. Надзея Лукінічна Васілеўская
нарадзілася 15 снежня 1906 г. у в. Кустын Лышчынскага сельсавета. Гаспадарамі
купленага дамка ў Брэсце яны сталі з 24 чэрвеня 1957 года. Тут пражылі разам 20
гадоў. Мікалая Сцяпанавіча не стала 21 кастрычніка 1977 года. Застаўшыся
без гаспадара, Надзея Лукінічна была атулена ўвагаю Галіны Мікалаеўны,
Валянціна Мікалаевіча, унука Генадзя.
З дазволу сям’і ў матэрыялах да жыццяпісу Галіны Мікалаеўны падаюцца звесткі
і рэдкія фотаздымкі, якія будуць, пэўна, цікавыя для краязнаўцаў, адкрыюць
фотаімгненні з гісторыі асветы ў Берасці, адкрыюць воблікі людзей з няпростага перыяду ў гісторыі Беларусі.
Фотаздымкі з сямейнага альбома адкрываюць нам і воблік Галіны Васілеўскай,
вучаніцы СШ № 1 г. Брэста. Ведаем з аўтабіяграфіі
Г. М. Малажай,
што пасля заканчэння сямігодкі ў Кустынскай школе, пасля некалькіх тыдняў
вучобы ў Астрамечаўскай сярэдняй школе, куды вельмі цяжка было дабіраццца,
бацькі знялі ёй кватэру ў Брэсце і аформілі на вучобу ў СШ № 1.
Многія фотаздымкі вучаніцы гэтага часу падпісаны яе рукою і адрасаваны бацькам.
Яны адкрываюць адухоўлены воблік выдатніцы, якая закончыла школу з сярэбраным,
а не з залатым медалём толькі з-за арфаграфічнай недакладнасці ў кантрольнай па
матэматыцы.
Акуратны дамок па вуліцы Сікорскага ў Брэсце стаў прыгожай, утульнай прасторай
для адзінай дачкі, а пасля — для яе сям’і, дзе Галіна Мікалаеўна і яе муж
Валянцін Мікалаевіч пэўны час жылі тут са сваім маленькім сынам. Надзея
Лукінічна, мама Галіны Мікалаеўны, вельмі любіла свайго адзінага ўнука, які, ад
нараджэння, меў небяспечнае захворванне крыві. Маладой студэнцкай сям’і была
важная дапамога: сын нарадзіўся 28 красавіка 1959 года, скончылі інстытут
Галіна Мікалаеўна і Валянцін Мікалаевіч у 1960 годзе.
Надзея Лукінічна глядзела
яго, дапамагала маладой сям’і і тады, калі пасля заканчэння інстытута Галіна
Мікалаеўна і Валянцін Мікалаевіч былі накіраваны на працу ў Кобрынскі раён.
Надзея Лукінічна была вельмі прывязаная да свайго ўнука, ужо дарослага. Было ў
іх — у бабулі і ўнука — агульнае ў вобліках, у іх унутраным складзе —
культура стасункаў з людзьмі, абаяльнасць, прыродная цёплая ўсмешлівасць.
Надзея Лукінічна была творчым чалавекам. Пра гэта ўспамінае Галіна
Мікалаеўна, распавядаючы пра свае вытокі. Чалавекам душэўным і шчырым адкрылася
Надзея Лукінічна мне, калі дамок на Сікорскага стаў мне ўтульным прытулкам на
час чатырох гадоў працы настаўніцай у школах Брэста. Прастора вакол дамка была
дагледжаная, амаль уся — у шыкоўных півонях: ружовых, чырвоных, белых… І
флоксах… Многія людзі спыняліся, любаваліся, некаторыя пыталіся, ці прадаюцца.
Не прадаваліся півоні. Маглі, аднак, стаць падарункам тым, каму патрэбен быў
букет кветак. Расла ў двары і прыгожая раскідзістая яблыня, якая шчодра
адорвала восенню смачнымі яблыкамі, а гаспадыня ахвотна частавала ўсіх, хто
звяртаў увагу на гэты восеньскі цуд.
Гэты ўтульны падворак любілі ўсе сямейнікі. Пра гэта гавораць здымкі, на
якіх — сярод шыкоўных раслінаў, кустоў, дрэў — Галіна Мікалаеўна з
мамай і сынам, а таксама і Валянцін Мікалаевіч з сынам… Сюды прыязджала да мамы
на веласіпедзе, калі пачалі жыць асобна ў сваёй кватэры па вуліцы Маскоўскай
(сёння — Машэрава). Сюды прыходзіў часта ўнук Генадзь.
Надзею Лукінічну многія ведалі, адчувалася, што паважаюць за яе
гасціннасць, культуру, інтэлігентнасць. За таленавітую дачку. Для родзічаў,
гасцей заўсёды прапаноўваўся шчыры пачастунак, адкрываліся невялічкія таямніцы
прыгатавання некаторых страў.
Помняцца душэўна цёплыя вечары, калі ў хвіліны адпачынку ў невялікай
утульнай гасцёўні гучалі вершы і рамансы ў выкананні Надзеі Лукінічны і панаваў
журліва-настальгічны настрой…
У апошнія гады жыцця Надзея Лукінічна жыла ўжо разам з Галінай Мікалаеўнай
і Валянцінам Мікалаевічам у іхняй гарадской кватэры ў доме па вуліцы
Маскоўскай, каля кобрынскага маста. Не стала яе 5 лютага 1994
года. Засталіся светлыя ўспаміны ад знаёмства
з душэўным, прыгожым чалавекам, ад суразмовы з ёю, мамаю маёй Настаўніцы —
сумленнай і працавітай, адданай і вернай выбранай прафесіі, выбранаму шляху
служэння роднаму слову.
Пэўна ж, многія рысы характару Галіны Мікалаеўны ад бацькоў — Мікалая
Сцяпанавіча і Надзеі Лукінічны. Высокая культура адукацыі, выхавання выявілася
ў створаных ёю кнігах, у яе стасунках з людзьмі, у адносінах да працы. Моц духу
яе — у мужным трыванні пасланых жыццём выпрабаванняў. Гэта выявілася, калі
страціла сына Генадзя — было яму 35 гадоў. Перамагала боль і жалобу, ратавалася
неймавернымі клопатамі на працы, брала на сябе мноства праектаў па стварэнні і
выданні разнастайных кніг, дапаможнікаў для вышэйшай і сярэдняй школы.
Захоўвала раўнавагу і разважлівасць, будучы на лячэнні ў Бараўлянах, а
пасля — дома. І да апошняга была ў клопатах пра кафедру, пра маладых
выкладчыкаў кафедры, даводзіла-вырашала пытанні, звязаныя з іх будучыняй і
будучыняй кафедры. Клапацілася пра сваіх унучак — Надзею і Алёну, спадзявалася
на іх шчаслівы лёс. Падчас Рэспубліканскай канферэнцыі да 75-годдзя Г. М.
Малажай выкладчыкам філалагічнага факультэта і гасцям канферэнцыі было ўсцешна
бачыць праўнучак Галіны Мікалаеўны як удзельніц
канферэнцыі: Кацярына, старэйшая, выканала беларускую песню, Рэната, малодшая,
выступіла з прэзентацыяй даследавання пра сваю прабабулю. Унучкі Алёна і Надзея,
іх сем’і (сярод іх — 4 праўнучкі, 1
праўнук і адзін прапраўнук Г. М. Малажай) — працяг роду, звязанага з
культурай, адукацыяй роднага краю, роду, якому дала працяг таленавітая і мужная
дачка роднае зямлі.
З прыгожага дамка ў вёсцы Кустынь, дзе нарадзілася, пачалася дарога жыцця Галіны Мікалаеўны. Ад
высокадухоўных бацькоў, ад прыгожай прасторы сям’і, ад спазнаных скарбаў
нацыянальнай літаратуры — багацце і прыгажосць душы Г. М. Малажай,
непаўторнай, знакавай асобы нацыянальнай асветы, адукацыі, культуры.
Марыя
Новік
Дух бачыць далей і глыбей,
чым зрок…
Ніна Мацяш
У майго настаўніка Фёдара Янкоўскага ёсць кніга мастацкіх твораў «Прыпыніся на часіну». Раней я не вельмі задумвалася над сэнсавай ёмістасцю гэтай назвы. Сапраўды, часам варта прыпыніцца, можа, і не на часіну, каб падсумаваць зробленае і пражытае-перажытае. Ды і нагода, дзякуючы ўжо маім вучням, найперш Міколу Аляхновічу, ёсць дзеля гэтага.
Азірнуцца ў маленства, вызначыць хоць бы асноўныя галінкі радаводу падштурхнула яшчэ ў мінулым годзе кніга «Русская гимназия в Бресте. 1919–1939 гг.» выпускніка гэтай навучальнай установы Міхала Манцвілава, які жыве ў Францыі. У гэтай нечакана трапіўшай у мае рукі кнізе я ўбачыла фотаздымкі, на якіх сярод выкладчыкаў, а таксама з групай гімназістаў-скаўтаў і мой
бацька — Васілеўскі Мікалай Сцяпанавіч. Ён меў салідную адукацыю — у 1917 годзе закончыў юрыдычны факультэт Казанскага ўніверсітэта. Юрыстам на такім грамадскім пераломе не стаў і працяглы час выкладаў матэматыку і геаграфію ў Брэсцкай гімназіі, якую ўтрымлівалі на ўласныя сродкі мясцовая праваслаўная інтэлігенцыя і тыя, хто хацеў сваіх дзяцей увесці ў яе асяроддзе. Бацька быў негаваркі чалавек, пра сваю маладосць расказваў мала. Толькі са згаданай кнігі я даведалася, што ён меў непасрэднае дачыненне да скаўцкага руху. Затое ў нашай сям’і часта прыгадвалі бацькавых калег па гімназіі В. В. Петручыка, А. Н. Федзяя, В. Д. Панцялевіча, С. М. Савашынскага і асобных выпускнікоў — М. Зноску, Н. Андрыч, У. Янчука, М. Манцвілава, Б. Корзу, Я. Парфенюка...
Час няўмольна яшчэ раз паўплываў на бацькаў лёс. Атэстат сталасці (матура) рускай гімназіі выклікаў усё больш складанасцей у тых, хто ўладкоўваўся на дзяржаўную службу ў Польшчы, хто намерваўся працягваць вучобу, таму колькасць гімназістаў паступова змяншалася. Бацька стаў беспрацоўны і пераехаў у вёску Кустын, што кіламетраў за дваццаць ад Брэста. Там, працуючы яшчэ ў гімназіі, ён знайшоў сабе жонку. Мая маці, Ігнацюк Надзея Лукінічна, вырасла ў сям’і псаломшчыка, вучылася ў гімназіі, але не закончыла яе, бо трэба было даць адукацыю братам. А гэта грошы і грошы... Дзед Лука і так аддаў гаспадарку пад заклад...
15 сакавіка 1938 года ў сям’і ўжо сталых людзей (бацьку было 43 гады, а маці, няхай яна мне даруе, — каля 32-х) нарадзілася дачка, якая вось цяпер спрабуе асэнсаваць сваю жыццёвую дарогу. Расла ў сям’і адна, больш дзяцей у бацькоў не было. Калі прыйшлі Саветы (так часта гаварылі ў нас), бацька пачаў працаваць у Кустынскай сямігодцы, выкладаў матэматыку, быў завучам, дырэктарам. З гэтай школы і пайшоў на пенсію. Маці нейкі час працавала ў школе рахункаводам, хоць абавязкі яе найбольш выконваў сам бацька. Яна ўвіхалася на гаспадарцы. У маладосці мама шмат чытала і няблага ведала рускую і польскую літаратуры. Пазней чытала менш, бо значна пагоршыўся зрок, нават ляжала ў клініцы прафесара Бірыч. Ужо бабулькаю не раз гаварыла: «Кнігі з Брэста прывозілі на тыдзень. Днём часу не было. Чытала вечарамі і ноччу, часта пры святле месяца. Вось і дачыталася...».
Маці ўмела добра расказваць і пераказваць прачытанае і пачутае. Пры гэтым часта далучаўся, скажам так, мастацкі вымысел. Таму бацька называў яе «гіперболай» (менавіта з такім націскам). Жаданне маці пагаварыць часта яго раздражняла, але часам і выручала. Помніцца, як яна падбірала мне вершы і празаічныя ўрыўкі для дэкламацый на школьных і вясковых ранішніках і вечарах, рыхтавала да выступленняў на раённых спаборніцтвах. I вельмі ганарылася тым, што я выступала лепей за тых, каго рыхтавалі дыпламаваныя настаўнікі. Недзе ў чацвёртым класе я перамагла на конкурсе чытальнікаў у Брэсце, выступіўшы са «Сказкой о попе и работнике его Балде» А. С. Пушкіна. Былі і іншыя ўдалыя выступленні.
Калі я закончыла сямігодку, паўстала пытанне, дзе ж вучыцца далей. Найбліжэйшая сярэдняя школа была ў Астрамечаве. Колькі да яго ад Кустына кіламетраў, я і цяпер не ведаю дакладна. Помню толькі, што мне купілі веласіпед і я ездзіла праз станцыю Лышчыцы ў Астрамечаўскую школу на заняткі. Ад Кустына да Лышчыц было каля трох кіламетраў, ад Лышчыц да Астрамечава — каля сямі. Паездзіла я так усяго два тыдні. Нават школы добра не запомніла, не змагла пазнаёміцца з васьмікласнікамі. Добрым здароўем і спартыўнай загартоўкай з дзяцінства я не вызначалася, таму прыязджала дадому вельмі стомленая. Бацькі прынялі рашэнне — адправіць мяне вучыцца ў горад, уладкаваўшы там на кватэру. Дакументы з Астрамечаўскай школы перадалі ў сярэднюю школу № 1 г. Брэста.
Гэта быў 1952 год. Жыла ў нейкай бабкі на вуліцы Гогаля, потым на Камсамольскай, найбольш у цёці Дашы (так называла гаспадыню) на Савецкай, каля самага кінатэатра «Беларусь». Безумоўна, заўсёды ў закутку, а не ў асобным пакоі, ды і выгод ніякіх не было. Харчавацца даводзілася па-рознаму, найчасцей прыходзіла са школы і сама нешта рыхтавала з тых прадуктаў, што бацькі прывозілі з вёскі. Трошкі мяне падкормлівала маці Алы Панцялейка, з якой я займалася дадаткова. Яны навучылі мяне і піць чай з цукрам. Да дзявятага класа ён быў мне нясмачны. Ды і цяпер я не вельмі люблю салодкае. У вайну бацькі ўжывалі «сахарын», мне ж яго баяліся даваць. Так і прывыкла абыходзіцца без салодкага.
У школьны калектыў улілася неяк хутка, хоць спачатку і нялёгка было зноў выбіцца ў выдатніцы. На ўроках фізікі давялося ўбачыць прыборы, якіх не мела вясковая школа; настаўніца літаратуры часта праводзіла творчыя сачыненні, рыхтавацца да якіх трэба было ў бібліятэцы; амаль па ўсіх прадметах шмат канспектавалі, выконвалі індывідуальныя заданні. У дзясятым класе надумала паступаць у Ленінградскі хіміка-тэхналагічны інстытут, пачала паглыблена займацца хіміяй. Да гэтага часу помню ўрокі Ніны Пракопаўны Шляхтуновай, вельмі строгай і творчай настаўніцы, якая ніколі не абмяжоўвалася тым матэрыялам, што быў у школьным падручніку. Задума мая не здзейснілася. Бацька перад выхадам на пенсію купіў у Брэсце невялікі драўляны дамок, і мяне ўгаварылі паступаць у Брэсцкі педінстытут. Натуральна было б выбраць хіміка-біялагічны факультэт, але я чамусьці не любіла біялогіі... Школа была закончана са срэбным медалём (падавалі дакументы ў аблана на залаты, але ў матэматычнай працы там знайшлі не заўважаную настаўнікамі школы нейкую моўную недакладнасць).
Гэта быў час, калі нават у нашай даволі прэстыжнай школе ў маім выпускным 1955 годзе медалістаў было, здаецца, шэсць чалавек з чатырох вялікіх дзясятых класаў. Затое ўступныя экзамены ў ВНУ медалісты маглі не здаваць зусім. Я падала свае дакументы на філалагічны факультэт. І на той час зусім натуральна, што на аддзяленне рускай мовы і літаратуры. Гэта была адна група з дваццаці пяці чалавек, недзе каля палавіны — медалісты. Побач займаліся «беларусы», пяцьдзясят чалавек. Лекцыі найчасцей былі агульныя, а пасля другога курса ўсе тры групы сталі «шырокапрофільныя» — аб’ядналі дзве спецыяльнасці. Наша група, праўда, заўсёды вылучалася ўменнем сістэматычна і вынікова працаваць. Можа, таму я і Алёша Майсейчык сталі прафесарамі, Тася Тарасевіч — дацэнтам БДУ, некаторыя працуюць у органах народнай адукацыі і культуры, школах...
Са студэнцкіх гадоў найбольш запомніўся прыгожы і дэмакратычны ў паводзінах і смелы ў ацэнках загадчык кафедры рускай літаратуры Рубцоў Аляксей Барысавіч, імпульсіўны і дасведчаны не толькі ў філалогіі Калеснік Уладзімір Андрэевіч, вытрыманы і ўдумлівы лінгвіст Зянько Ігнацій Іванавіч, трошкі дзіўныя, на дзявочы погляд, Германовіч Іван Клімавіч і Моладаў Міхаіл Мікалаевіч, інтэлігентныя і вопытныя ў выкладанні Смальянава Ліля Пятроўна і Ратабыльская Яўгенія Фёдараўна, надзвычай прынцыповыя і «страшныя» для студэнтаў Лебедзева Юлія Мікалаеўна і Моладава Іраіда Георгіеўна. Здаецца, на чацвёртым курсе ў Брэст перавялі групу студэнтаў з Полацка, з імі прыехаў дацэнт Клюсаў Г. Н. У яго склаліся няпростыя адносіны з нашымі студэнтамі і, мабыць, з выкладчыкамі кафедры беларускай мовы, на якой тады не было ніводнага кандыдата філалагічных навук. Мне ж заняткі дацэнта Клюсава Г. Н. запомніліся тым, што выкладчык патрабаваў, каб студэнт мог доказна разважаць і аналізаваць моўныя факты. Іншыя часта правяралі магчымасці памяці, ды і самі любілі іх дэманстраваць. Помню, як я даганяла Георгія Нікіфаравіча ў калідоры з букетам кветак пасля дзяржаўнага экзамену, бо выкладчык хуценька выйшаў з аўдыторыі, каб не апынуцца ў сітуацыі, што застанецца без студэнцкай удзячнасці з-за сваёй патрабавальнасці.
Ніякіх ганаровых стыпендый я не атрымлівала, але за ўсе гады вучобы на філфаку мела толькі выдатныя адзнакі. Цяпер можна без сораму і без жалю сказаць, што грамадская дзейнасць на факультэце мяне не цікавіла. У вольны ад заняткаў час (а яго было мала, бо даводзілася шмат чытаць мастацкай і філалагічнай літаратуры) я бывала найбольш са студэнтамі фізмата, дзе склалася цікавая кампанія, сярод якой быў і мой будучы муж — Валянцін Малажай. Вачыма памяці бачу цыбатага, трохі няўклюднага Сцёпу Кандраценю і яго невялічкую худзенькую Аксану, падцягнутага Валю Кірылава і яго прыгажуню Ліду Якімаву, усмешлівага і добрага Колю Клімука, безумоўна, Ваню Дрыгайлоўскага, ад позірку якога трымцела не адно дзявочае сэрца.
У 1960 годзе быў закончаны педінстытут. На агульным інстытуцкім вечары ўручылі мне дыплом выдатніка. Помню, як танцавалі мы ў спартыўнай зале на першым паверсе корпуса, што на Савецкай. Тады я ўжо была замужам, мела сына, якога прыводзіла на дзяржаўныя экзамены зноў жа на фізмат. Працаваць мяне з мужам накіравалі ў Кобрынскі раён, былую Дывінскую зону. Два гады настаўнічала ў Павіцьеўскай сярэдняй школе. Гэта далекавата ад Брэста, а там з маімі бацькамі застаўся сын Гена. Пасля таго, як мужа забралі ў армію, я праз некаторы час перавялася ў Корчыцкую сямігодку, адкуль значна прасцей было ездзіць дадому.
Свет не без добрых людзей. Пра мяне ўспомнілі дэкан філфака Шляхтуноў Павел Фёдаравіч і загадчык кафедры беларускай мовы Барысавец Аляксандр Сцяпанавіч. Прапанавалі падаць заяву на вакантную пасаду асістэнта. Тады маладых выкладчыкаў на кафедрах філфака, ды і на іншых факультэтах, было мала. Усе сталыя людзі, многія прайшлі вайну, як, напрыклад, Карлаў Рыгор Іванавіч, Чарняўская Ядвіга Антонаўна, Лебедзева Юлія Мікалаеўна, Моладава Іраіда Георгіеўна. Я разумела, што працаваць побач са сваімі выкладчыкамі вельмі адказна. Аднак, не раздумваючы, дала згоду, яшчэ і ўмову паставіла (з вышыні пражытых гадоў, мякка кажучы, даволі смелую), каб адразу далі і лекцыйны курс.
Было няпроста. Беларускай лінгвістычнай літаратуры няшмат і цяпер, а тады было зусім мала. Даводзілася выпісваць кнігі па МБА, перачытваць рускія манаграфіі, самастойна падбіраць моўныя факты для ілюстрацый. Неяк пачалі ставіць мае заняткі ў раскладзе праз дзень, я хацела растлумачыць у дэканаце, што ледзь паспяваю рыхтаваць лекцыі, і ў адказ ад былой сваёй выкладчыцы пачула: «Ведала ж, куды ішла...». Ведала, таму і старалася сцвердзіць сябе і ў студэнцкім, і ў выкладчыцкім асяроддзі. Загадчыкам кафедры тады ўжо быў толькі што абаронены Карлаў Рыгор Іванавіч. Сталася так, што ўжо ён набіраў астатніх членаў кафедры, бо перастаў працаваць Барысавец А. С., выехала ў Мінск Бурака Н. І., паехаў у Магілёў Клюсаў Г. Н. На кафедру прыйшлі са школ Шумская І. А., Петручук А. Я., Емельяновіч В. М. Мы ўжо былі неяк у роўных умовах. Усе распрацоўвалі курсы, усе далучаліся да навуковых даследаванняў. А тут і пашанцавала. Прыехала з міністэрства вялікая камісія правяраць якасць падрыхтоўкі настаўнікаў у нашым інстытуце. Па выніках праверкі некаторых выкладчыкаў рэкамендавалі панізіць у пасадах, а трох маладых асістэнтаў
(Кандраценю С. Г., Ляшук В. Я. і мяне — Малажай Г. М.) рэкамендавалі абраць на пасаду старшых выкладчыкаў. Так што асістэнтам давялося пабыць толькі недзе паўтара года.
Пачалася падрыхтоўка і здача кандыдацкіх экзаменаў. Нямецкую мову і філасофію здавала ў Гародні, там былі створаны камісіі з выкладчыкаў розных вышэйшых навучальных устаноў горада. Падрыхтоўка да экзаменаў была абсалютна самастойная. Помню, што перад экзаменам па замежнай мове папрасіла былую сваю выкладчыцу Рубанюк (Кліменка) І. П. паслухаць мяне. Яна супакоіла, сказаўшы, што ў параўнанні з іншымі (на той час!) я магу не хвалявацца. Заехала ў Гродзенскі медінстытут (там быў экзамен), ніводнага чалавека не ведаю, а група для здачы сфарміравалася чалавек дванаццаць. Ніхто заходзіць не хоча. А мне ўсё роўна — пайшла здаваць першая. Далі тэксты для перакладу і пераказу. Тады яны папярэдне не перакладаліся. Я адразу пачала асэнсоўваць лінгвістычны тэкст, на публіцыстычны і не глянула. Сяджу, думаю. Падымаецца мужчына з камісіі, падыходзіць да майго стала, бярэ выданы мне публіцыстычны тэкст, чытае, потым вяртаецца на сваё месца, замяняе ўзятую выразку з часопіса іншай. Мабыць, першы тэкст быў цяжкаваты ці прызначаны для некага. Так і не ведаю, але новы быў напоўнены такімі публіцыстычнымі блокамі, прывычнымі калькамі, што і пераказаць яго можна было без цяжкасці. Помню, як смяялася камісія, калі я расказвала пра сваю кватэру без выгод і з нізкаю столлю. Яшчэ і ўдакладнялі: няўжо ў горадзе ёсць дамы, на столі якіх выступаюць бэлькі. Цяпер ужо не помню, як гэта па-нямецку, а тады тлумачыла. У выніку атрымала «выдатна». Хай мае студэнты замежнага факультэта пра гэта не ведаюць. Хоць, калі была ў Вайнгартэне, мае веды нямецкай мовы на ўзроўні слухання актывізаваліся, але на ўзровень маўлення выходзіць не адважвалася, каб не насмяшыць людзей. Кандыдацкі экзамен па філасофіі паехалі здаваць з В. М. Емельяновіч, не ведаючы, што яго адмянілі, ці, дакладней, перанеслі з вясны на восень. I толькі дзякуючы добраму сэрцу Г. М. Марціросава спецыяльна дзеля нас сабралі камісію. Яго, мабыць, найбольш пераканала маё тлумачэнне: «Нам жа ніхто не паверыць. Скажуць, што не здалі...». Ён перапытваў: «I на кафедры не павераць? I ў рэктараце не павераць? I муж не паверыць?». На ўсё быў адзін адказ: «Не павераць... Не паверыць, скажа, што недзе прагуляла...». Давялося пачакаць некалькі дзён у студэнцкім інтэрнаце, у які нас уладкаваў сам рэктар, а потым і выяўляць сваю філасофскую падрыхтаванасць перад камісіяй з вядомых навукоўцаў.
Два гады працавала над тэмаю «Параўнальныя канструкцыі ў беларускай літаратурнай мове», зацверджанай АН БССР. Навуковым кіраўніком быў вызначаны Бурак Леанід Іванавіч, на той час супрацоўнік Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа, кандыдат філалагічных навук. Я, можна сказаць, ужо поўнасцю сабрала фактычны матэрыял для дысертацыі, як даведалася, што паралельна над тэмаю працуе аспірант Мінскага педінстытута Валянцін Рабкевіч. Былі слёзы, роспач, парады ў Акадэміі навук не адступаць. Давялося ўзважыць, ці на маю карысць такое спаборніцтва: поўная вучэбная нагрузка (яна тады была за тысячу гадзінаў), немалы сямейны клопат (маці дапамагала, але сын ад нараджэння меў захворванне крыві), адсутнасць падказак і падтрымкі пры публікаванні (кіраўнік пры сустрэчах жаліўся, што не можа надрукаваць свой артыкул).
У час здачы апошняга кандыдацкага экзамену пры аспірантуры Мінскага педінстытута ўпершыню ўбачыла Фёдара Міхайлавіча Янкоўскага. Гэтая сустрэча і вызначыла мой творчы лёс. Загадчык кафедры беларускага мовазнаўства (тады яшчэ не доктар і не прафесар) прапанаваў мне паступіць у аспірантуру і даў згоду быць навуковым кіраўніком. Ад стацыянара я па сямейных абставінах адмовілася і падала дакументы ў завочную аспірантуру — усе кандыдацкія экзамены здала раней. Гэта быў верасень — кастрычнік 1967 года.
Хутка я зразумела, што значыць па-сапраўднаму «працаваць на ніве беларускай філалогіі». Узор такой працы падаваў сам
Ф. М. Янкоўскі — чалавек вялікага розуму і чулай душы. Мэтанакіравана і аддана працавала (і працуе!) уся яго навуковая школа, часцінкай якой пашчасціла быць і мне. Не раз потым падумалася, што кандыдатам філалагічных навук стаць я, мабыць, змагла б і без падтрымкі Ф. М. Янкоўскага, а вось чалавекам, які нешта вартае зрабіў у беларускай філалогіі, без «настаўнікавых рук», якія «паднялі мяне», не стала б. Ды і ці толькі я?!
Праца над кандыдацкай дысертацыяй «Перыфразы ў сучаснай беларускай мове (структурна-семантычная і стылістычная характарыстыка)» па-сапраўднаму захапіла мяне, таму, мабыць, я змагла напісаць яе і абараніцца па новай праблеме нават значна раней за Валянціна Рабкевіча, якім таксама кіраваў Ф. М. Янкоўскі. Праўда, далёка не ўсё так проста і лёгка было. Каб сабраць тое, што да мяне напісалі пра перыфразу ў беларускай мове, то, мабыць, і трох старонак не набралася б. Ды і ў рускім мовазнаўстве пасля пошукаў знайшлося толькі некалькі даступных мне артыкулаў. Давялося ехаць у Маскву ў Дзяржаўную бібліятэку СССР, якая мела абавязковыя экзэмпляры ўсіх навуковых даследаванняў, у тым ліку і дысертацыйных. Каб пачытаць іх, трэба было мець спецыяльнае хадайніцтва з рэктарата. Наогул дазвалялася працаваць з рукапісамі толькі дзвюх дысертацый, якія і павінны былі называцца ў такім афіцыйным дакуменце. Мне «пашчасціла»: толькі ў дзвюх дысертацыях закраналіся праблемы перыфрастычнасці мовы. Адна была выканана на матэрыяле англійскай мастацкай літаратуры, другая — пераважна на матэрыяле рускай публіцыстыкі.
Складана было збіраць фактычны матэрыял. Калі я працавала з тэкстамі, у якіх шукала параўнанні, то стамлялася, выпісваючы прыклады. А тут — з радасцю заносіла кожны знойдзены апісальны выраз на картку, бо заўважаўся ён звычайна пасля таго, як перачытаеш старонак пяцьдзясят — восемдзесят тэксту. У мяне захавалася амаль усё, напісанае мне маім настаўнікам. Дык вось у лісце, пазначаным 26 кастрычніка 1967 года, ён патрабуе-раіць:
1. « Калі брацца за „Нашу ніву”, то трэба перабраць усю (ці амаль усю)».
2. «Што мала перыфр. У Казк. і ап. Сержпутоўскага — не дзіва. Трэба іх і выбраць. А тое, што мала, — ну, што ж? — хай сабе мала. Другое, раз чытаць Сержп., то трэба перабраць абедзве кніжкі (1911 і 1926 гг. выдання!), а не выданне 1965 г.».
3. «...выбрала тыя, якія маюць нейкае дачыненне да юбілею. На першы позірк — някепска. А падумаўшы? Вы ж не збіраецеся пісаць артыкульчык накшталт „Мае каханенькія перыфразы!” Не? Навошта „юбілеіць”»?
4. «„аб ду”, „аб да”... Чаму на газетны лад?»
Каб сабраць картатэку больш за чатыры тысячы перыфраз, давялося перачытаць творы дзевяноста васьмі беларускіх пісьменнікаў, перагартаць-перачытаць шмат публіцыстычных выданняў. Безумоўна, выконваліся і другія настойлівыя парады Ф. М. Янкоўскага, якія звычайна нумараваліся. З ліста, напісанага 07.02.1969 г.:
« 1. Збіранне матэрыялу нельга закончыць да заканчэння даследавання. На добры лад, збіраюць матэрыял і... напісаўшы працу.
2. Трэба паглыбіць разуменне перыфразы. Было б добра: калі б зрабілі гэта і ў дакладзе. А не — адкладзіце на наступныя месяцы, пакінем так, як напісалі.
3. Ёсць непажаданае ў стылі выкладу: обрывистость — не лаканічнасць. У вас, шкадую, першае. Вучыцеся разважаць, пераконваць на пэўным касцяку сакавітага і спажыўнога „мяса”; яго ў Вашых спробах пісаць пакуль што не хапае.
4. Чытайце працы пра стыль і стылістыку, пра жыццё літаратурнага слова, пра слова ў кантэксце. Чытайце, чытайце. Не абмяжоўвайцеся толькі тымі працамі, у якіх размова ідзе пра перыфразу. Чытайце В. Вінаградава, у т. л. і пра фразеалогію. Не глядзіце на працы Вінаградава так, як часта глядзяць на іх недавукі, невукі і гультаі.
Спору Вам у працы!
Плёну ў Вашай працы!
Няхай любоў і замілаванне да роднага стане галоўным у працы. Шчыра Ф. Янкоўскі».
Шмат далі для майго творчага станаўлення і кантакты з членамі кафедры беларускага мовазнаўства Мінскага педінстытута. Я ведаю: некаторыя лічаць, што я канчала гэты інстытут ці працавала там. Дарэчы, некалі была прапанова пераехаць у Мінск, дзеля працы на гэтай кафедры. Завочная аспірантура не стацыянарная, але даводзілася бываць на пасяджэннях кафедры, асабліва на метадычных семінарах. Гэта была сапраўдная вучоба, ды і загартоўка нерваў. Самае галоўнае, што я зразумела тады, — людзей трэба падымаць, даваць магчымасць адчуць сілу ўласных крылаў. Бог мяне абараніў ад навуковых садыстаў, якія атрымліваюць задавальненне ад знойдзеных недакладнасцей у чужой працы і тым хочуць сцвердзіць сябе.
Абмеркаванне маёй дысертацыі адбывалася 5 сакавіка 1971 года. Як цяпер, бачу кабінет кафедры, спецыяльна інакш пастаўленыя сталы і нават дзе хто сядзіць. Перад пачаткам абмеркавання былі мілыя жарты Лявона Падгайскага і Міколы Гуліцкага, якія хацелі падняць мой настрой. Першае выступленне прынцыповай і далікатнай Марыі Цімафееўны Кавалёвай з нечаканай для мяне прапановаю: «Рэкамендаваць да абароны». Крытычнае, але добразычлівае выступленне Паўла Уладзіміравіча Сцяцко і той самы вывад. Словы Алены Казіміраўны Юрэвіч і Міхася Станіслававіча Яўневіча таксама ў падтрымку. I заключнае слова Фёдара Міхайлавіча: «Тэрмін аспірантуры яшчэ не заканчваецца. Мабыць, месяца Галіне Мікалаеўне хопіць, каб яна „дадумала і паправіла” тое, пра што гаварыла сама. А запісаць можна: рэкамендаваць выкананую працу да абароны». Помняцца віншаванні Ніны Гаўрош, Клары Панюціч. Пра іх хочацца сказаць асобна. Не раз я была абагрэтая іхняй увагай. Не раз яны давалі мне прытулак, каб я магла пабыць у Мінску дні тры-чатыры. Колькі разоў дапамагалі зрабіць што-небудзь неадкладнае, званілі мне ў Брэст, каб нешта перадаць або нават папярэдзіць, што Фёдар Міхайлавіч злуецца або радуецца... Была харошая ўвага і значная падтрымка ад Лявона Падгайскага і Алеся Каўруса. Давала магчымасць спыніцца ў сваім інтэрнатаўскім пакоі Вольга Горленка.
У Мінскім педінстытуце тады ніякага Савета па абароне не было. Давялося прайсці яшчэ адно абмеркаванне, цяпер ужо ў Інстытуце мовазнаўства імя Я. Коласа АН БССР на сумесным пасяджэнні двух сектараў. Яго вёў Мікола Лобан — загадчык сектара беларускай лексікаграфіі. З прысутных на абмеркаванні ведала толькі маладога кандыдата навук Алеся Каўруса, таксама выхаванца
Ф. М. Янкоўскага. Хвалявалася вельмі. Мабыць, больш нідзе так і не калацілася...
Абмеркаванне дало дарогу на абарону, якая адбылася 30 лістапада 1971 года ў АН БССР. Абаранялася разам з Я. М. Івашуціч, кіраўніком якой быў М. В. Бірыла. Яўгенія Міхайлаўна выкладала на кафедры беларускага мовазнаўства сталічнага педінстытута і натуральна лепш арыентавалася ў арганізацыйнай мітусні перад абаронаю і пасля яе. Савет тады складаўся не толькі з лінгвістаў.
Былі там і літаратуразнаўцы, напрыклад, Адам Мальдзіс. Былі і пісьменнікі. Добра помніцца, як хадзілі дадому запрашаць на пасяджэнне Міхася Лынькова, насілі яму свае аўтарэфераты, як размаўлялі ў кабінеце з Кандратам Крапівою і потым здзіўляліся яго мужчынскай галантнасці. Абодва прысутнічалі на абароне, не было толькі Петруся Броўкі. Кандрат Крапіва вёў пасяджэнне Спецыялізаванага савета, якое і дало нам бласлаўленне ў навуку філалогію.
Апанентамі ў мяне былі Аркадзь Іосіфавіч Жураўскі і Алесь Аляксандравіч Каўрус. Хораша выступіла Алена Казіміраўна Юрэвіч. На аўтарэферат адгукнуліся ўсе кафедры беларускай мовы рэспублікі, а таксама В. І. Баркоўскі (Масква), В. М. Макіенка (Ленінград),
Г. Г. Мельнічэнка (Яраслаўль), В. П. Жукаў (Ноўгарад), Т. Возьны (Львоў), М. А. Жаўтобрух (Кіеў), Л. І. Райзэнзон (Самарканд). Перад самаю абаронаю перадалі яшчэ водзыў прафесара М. І. Гурскага, прарэктара Мінскага педінстытута. Зразумела, ацэньвалася не столькі маё даследаванне, як выказвалася ўвага і павага да майго навуковага кіраўніка. Адсылаючы дакументы ў Маскву, дзе тады была Вышэйшая Атэстацыйная Камісія, давялося некалькі станоўчых водгукаў адкласці, каб не было перабольшання. Зацверджаны вынікі абароны, па словах вучонага сакратара Савета I. А. Цыхуна, на той час павольнага разгляду дакументаў былі ці не «імгненна», у сярэдзіне студзеня 1972 года. Даведалася я пра гэта нечакана, нават спачатку не паверыла. А было так.
На жаль, усё, што я напісала, выдала асобна ці ў зборніках, друкавалася на машынцы толькі мною. Так раблю і цяпер, злуючыся на сябе і на іншых. Інакш не магу па розных прычынах. Дык і 295 старонак дысертацыі надрукавала сама: тады не было абмежаванняў у аб’ёме і не было вельмі строгіх патрабаванняў да афармлення (менш чыноўнікаў з гэтага, мабыць, ела хлеб). Аднак праца адсылалася ў Маскву для мікрафільміравання. I там заўважылі некалькі недастаткова выразных старонак, пасля чаго напісанае прыслалі назад, у Мінск. З Мінска — пераслалі ў Брэст. Хоць Г. А. Цыхун папярэджваў, што дысертацыю ў ВАКу глядзяць толькі пры ўмове экспертызы, неспакой быў. Давялося як мага хутчэй замяніць старонкі, аддаць, каб зноў пераплялі. Пасля таго, як усё зрабіла і адаслала дысертацыю ў Мінск, мяне выклікалі ў рэктарат і прапанавалі паехаць у Ждановічы. Я кіравала студэнцкай навуковай працай у інстытуце, а там, на турбазе, быў семінар і выкладчыкаў, і студэнтаў. Паехала я, Юра Дзяжурка і Тася Шыла. Адтуль, са Ждановіч, завітала неяк у бібліятэку і пачула, што маю абарону зацвердзілі. Я не паверыла, бо яшчэ і новае „выданне” працы ў Маскву не паспела трапіць. На другі дзень прывезлі нас на экскурсію ў клініку, што побач з будынкам АН. Стаю і думаю: збегаць у Інстытут мовазнаўства ці пайсці разам з усімі? Выбрала другое і не пашкадавала, бо засталося добрае ўражанне ад убачанага. Пасля экскурсіі пайшла ў акадэмію, а там смяюцца: яшчэ ў Брэст не паведамілі, а яна ўжо па дыплом прыляцела. Давялося растлумачыць, чаму я ў Мінску.
Пашанцавала і з першаю кніжкай. Адказваючы на заўвагу А. І. Жураўскага, што варта было зрабіць дадатак да дысертацыі, я абаранілася: у мяне ўжо складзены слоўнік перыфраз. Прысутны ў зале Алесь Гардзіцкі прапанаваў падаць заяўку ў «Вышэйшую школу». Яе я афармляла па настойлівай парадзе Ф. М. Янкоўскага на другі дзень пасля абароны. З таго часу праца была заўсёды, быў і вынік гэтай працы. Напісанае доўга не ляжала ў стале, задумы рэалізаваліся, увасабляліся ў слоўнікі, праграмы і вучэбныя дапаможнікі для вышэйшай і сярэдняй школы.
Найбольшае задавальненне прыносіць сам працэс падрыхтоўкі чарговай кнігі, асабліва калі яна самастойная, а не калектыўная. Працаваць у калектыве, з калектывам вельмі складана. Як гэта адбываецца, я зразумела тады, калі рыхтаваліся вучэбныя дапаможнікі пад рэдакцыяй прафесара Янкоўскага Ф. М. Ніхто не мае права парушыць тэрміны здачы матэрыялу, выйсці за вызначаны аб’ём, кожны адказвае за якасць як свайго раздзела, так і раздзела іншага: чытачу, выкладчыку, студэнту ўсё роўна, хто што пісаў і дапрацоўваў. Няпростыя сітуацыі складваліся пры падрыхтоўцы першага і другога выдання «Практыкума па беларускай мове», суаўтарства было складанае: І. Я. Лепешаў — з Гародні, К. М. Панюціч — з Мінска, Г. М. Малажай — з Брэста. Доўга выпрацоўвалася агульная пазіцыя перад напісаннем «Сучаснай беларускай літаратурнай мовы: Зборніка практыкаванняў». Павінен быў напісацца калектыўны «Лінгвістычны аналіз тэксту», зборнікі «Беларускія афарызмы», «Слова ў кантэксце»...
Была праца і задуманая самастойна. Спачатку выдаваліся ратапрынтныя кніжачкі, якія дапамагалі арганізаваць лабараторныя заняткі па сучаснай беларускай мове, потым выйшаў мой вучэбны дапаможнік «Лабараторныя працы па сучаснай беларускай мове». Ідэя стварыць дапаможнік хрэстаматыйнага тыпу па лінгвістычным аналізе тэксту ўзнікла зноў жа з патрэб выкладання. Тэарэтычны матэрыял я ўключыла толькі ў другое выданне «Лінгвістычнага аналізу тэксту», калі стала відавочна, што калектыўны дапаможнік не падрыхтуецца. Раней зрабіць так я не мела маральнага права, бо гэта была частка агульнай кнігі.
Хораша працавалася з дацэнтам кафедры рускай мовы Мацільдай Пракофьеўнай Дзямідавай. Мы неяк адразу разумелі адна адну. Толькі дзякуючы яе ініцыятыве я змагла пабываць на радзіме Льва Талстога, прымаючы ўдзел у чытаннях, прысвечаных яго памяці. Наш «Лингвистический анализ текста», думаецца, прынёс карысць і студэнтам, і настаўнікам рускай мовы. Добра разумелі свае задачы я і Вера Якаўлеўна Ляшук, рыхтуючы метадычны дапаможнік для настаўнікаў «Міжпрадметныя сувязі пры выкладанні беларускай мовы і літаратуры ў школе». Праўда, значна змяніліся школьныя праграмы як па беларускай літаратуры, так і па беларускай мове, таму вызначаная сістэма заняткаў, асабліва па мове, цяпер рэалізавацца не можа. Новую сістэму прапануе, мабыць, ужо нехта іншы, маладзейшы. Чакае значнай дапрацоўкі і вучэбны дапаможнік «Пазакласная праца па беларускай мове», напісаны мною разам са Станіславам Рыгоравічам Рачэўскім: зніклі некаторыя жыццёвыя рэаліі, варта замяніць асобныя ілюстрацыі. Адчуваю, што думкі з мінулага сягаюць у будучыню. Неразумная саманадзейнасць. Мінулі гады жыццёвых і творчых набыткаў, што прыносілі хоць нейкую радасць. Вельмі стамілася ад жыцця, у якім светлае ўжо і не бачыцца. Нават заўважыла, што падабраны тэкставы матэрыял у апошніх артыкулах адлюстроўвае гэты няпросты стан душы: не раз паўтарыла верш Ядвігіна Ш. «Раны». Выкладаецца і пішацца ўжо больш па інерцыі. Спыніцца страшнавата: у грамадстве, у сям’і, на кафедры наперадзе цёмна і пуста.
Некалі спадзявалася стварыць калектыў, хоць трошкі падобны на мінскі… Фёдар Міхайлавіч вельмі дапамагаў. Ён паставіў на ногі, каб упэўнена ішоў наперад, Міколу Аляхновіча. Ён даў добры старт Стасю Рачэўскаму. Ён спадзяваўся на руплівасць і рухавасць Мар’і Новік. Складаней было дапамагчы Ніне Чалюк і Валодзю Барысюку. Прыехала ў Брэст пасля аспірантуры Валянціна Мароз. У лістах было частае шкадаванне: «Вам бы Люду Васюковіч…». Чым магла, дапамагала і я маладзейшым.
I быў час, калі кафедра добра аформілася і заявіла пра сябе на поўны голас. Выдалі ў 1986 годзе праграму і вучэбны дапаможнік для падрыхтоўчых факультэтаў «Беларуская мова», у 1989 годзе — «Дыялектны слоўнік Брэстчыны». З годнасцю і падрыхтаваныя выйшлі з выкладаннем мовы на нефілалагічныя факультэты: склалі і выдалі вучэбную праграму, падрыхтавалі невялікія перакладныя слоўнікі, а потым выдалі «Практыкум па беларускай мове» (1993). Многім запомніліся кафедральныя вечары і канферэнцыі на філалагічным і іншых факультэтах, у Брэсцкім інстытуце ўдасканалення настаўнікаў, у горадзе. Мой вопыт удала спалучаўся з маладой энергіяй і спрытам былых студэнтаў, а тады ўжо дацэнтаў ці старшых выкладчыкаў: М. М. Аляхновіча,
М. І. Новік, С. Р. Рачэўскага, І. У. Сацуты, Т. М. Кананенкі, Н. М. Чалюк, У. У. Барысюка, М. І. Пашкевіча. У тэлефонных размовах з Мінскам часта паўтарала словы Ларысы Геніюш: «Каб з нашых гнёздаў не пеўнікі на плот, а горда арляняты выляталі...». Дык «арляняты» і вылецелі з гнязда, пакінуўшы кафедру. Стась стаў Станіславам Рыгоравічам — першым прарэктарам універсітэта, на плячах якога клопаты за ўвесь калектыў. Мікола Аляхновіч пэўны час быў дэканам, праўда, заўсёды дбаючы пра сваё гняздо, потым працаваў у Венгрыі, а цяпер рупіцца на суседняй кафедры. Мар’я Новік стала спрактыкаванай выкладчыцай, але… вельмі аддалілася. Не ўдалося як след падняць Тамару Кананенку, якая мае ўсе падставы быць дацэнтам. Баліць душа за Мікалая Пашкевіча. Калі ёсць Бог на свеце, ён падтрымае яго сілы. Радуе Ніна Чалюк, яе адказнасць і дасведчанасць. Ёй бы дакументальна аформленую ацэнку гэтага… Можа, знойдзе сябе ў падрыхтоўцы навучальных і метадычных кніг для школы, чым цяпер займаецца кафедра. Гэта прыносіць, праўда, больш непрыемнасцей, чым задавальнення. Тут ужо поле дзейнасці для З. М. Кавалевіч і З. М. Заікі, якія маюць немалы вопыт выкладання мовы ў розных навучальных установах. Можа, і самыя маладыя (Валя Касцючык, Ларыса Арочка, Света Сянкевіч, Света Бут-Гусаім, Света Ляшчук, Іра Клімаховіч) сцвердзяць сябе ў беларусістыцы. Блага толькі тое, што на кафедры знікла былая атмасфера, калі кожны жадаў другому дабра і вынікаў у працы, дапамагаў, чым мог.
А было ж такое, было… А можа, гэта ўжо тое непазбежнае, пра што ў народзе кажуць: і вада раней была макрэйшая…
З матэрыялаў зборніка
да 60-годдзя Г. М. Малажай
«Святло сакавіцкага слова». – Брэст, 1998 г.
У акіяне слова — ані мяжы, ні донца.
Ёсць там адна аснова:
праца і праца бясконца!..
Васіль Жуковіч
Змест
даклада
загадчыка
кафедры беларускай мовы
Брэсцкага
дзяржпедінстытута імя А. С. Пушкіна
Малажай
Галіны Мікалаеўны
Вучонай
радзе пра асабісты ўклад
у навуку і
вучэбна-метадычны працэс
Закончыўшы ў 1960 годзе філалагічны факультэт (аддзяленне беларускай і рускай мовы) Брэсцкага педінстытута імя А. С. Пушкіна на «выдатна», я тры гады працавала ў сельскай школе. У 1963 годзе мне прапанавалі перайсці на кафедру беларускай мовы, была выбрана па конкурсе на пасаду выкладчыка. У студэнцкія гады займалася навуковай працай пад кіраўніцтвам загадчыка кафедры рускай літаратуры
А. Б. Рубцова.
Прыйшоўшы ў інстытут на выкладчыцкую працу, праз год вызначыла тэму навуковага даследавання «Параўнальныя канструкцыі ў сучаснай беларускай літаратурнай мове». Тэма была зацверджана ў Інстытуце мовазнаўства імя Я. Коласа АН БССР, быў навуковы кіраўнік Бурак Л. І., зараз прафесар БДУ імя У. І. Леніна. Працавала напружана, зроблена было нямала. Але праз два гады высветлілася, што такую ж тэму даследуе аспірант кафедры беларускага мовазнаўства Мінскага педінстытута імя А. М. Горкага. Памеркаваўшы, што ў нас не роўныя ўмовы (штогод мая нагрузка тады была 1000 і больш гадзінаў, да таго ж няпростыя сямейныя ўмовы — сыну 4-ы гадок), я вырашыла адмовіцца ад тэмы, пра што зусім не шкадую. Кандыдацкія экзамены ўсе ўжо былі здадзены, і я паступіла ў завочную аспірантуру пры Мінскім педінстытуце імя
А. М. Горкага. Новую тэму «Перыфразы ў беларускай літаратурнай мове (структурна-семантычная і стылістычная характарыстыка)» выканала пад кіраўніцтвам прафесара, доктара філалагічных навук Ф. М. Янкоўскага. Дысертацыю падала на абмеркаванне ўчас. Гэта было ў 1971 годзе. Праз два гады прыйшлося пісаць водгук на дысертацыю таго аспіранта, з якім так сутыкнула нас жыццё. Але мы да таго часу былі прадстаўнікамі адной, добра вядомай не толькі ў Беларусі лінгвістычнай школы прафесара Янкоўскага Ф. М., так што ўсё ўспрымалася спакойна. У час абароны кандыдацкай дысертацыі было прапанавана падрыхтаваць слоўнік перыфраз. Ён выйшаў у выдавецтве «Вышэйшая школа» ў 1974 годзе. Гэта была мая першая салідная публікацыя. Яна і 15 апублікаваных артыкулаў і тэзісаў далі мне магчымасць у 1975 годзе сцвердзіцца ў вучоным званні дацэнта.
Тэма кандыдацкай дысертацыі па-сапраўднаму захапіла мяне, тым больш, што па названай праблеме ў айчынным мовазнаўстве зусім не было даследаванняў, асобныя цікавыя думкі выказваліся толькі ў працах нямецкіх і англійскіх філолагаў. Пры старанным вывучэнні сабраных матэрыялаў (а былі прааналізаваны творы 97 беларускіх пісьменнікаў, а таксама матэрыялы рэспубліканскіх часопісаў і газет за 50–70-я гады), сталі выразна відаць тэндэнцыі і заканамернасці выкарыстання апісальных выразаў, якія замяняюць асобныя словы. У кандыдацкай дысертацыі я выходзіла не на ўсе цікавыя для мяне аспекты праблемы. Гэтым занялася пазней. У 1980 годзе выдала манаграфічную працу «Сучасная беларуская мова. Перыфраза». На слоўнік і манаграфію з’явілася 10 рэцэнзій — у «Весніку ГДУ імя У. І. Леніна», у часопісах «Полымя», «Беларусь» і рэспубліканскіх газетах. Акрамя таго, былі станоўчыя водгукі пра гэтае даследаванне ў артыкулах прафесара Берлінскага ўніверсітэта Карла Гутшмідта, прафесара Ленінградскага ўніверсітэта В. М. Макіенкі, прафесара АН БССР Аксамітава А. С., у навуковых працах дацэнта Харкаўскага ўніверсітэта Юрчанкі А. С., дацэнта Чарнавіцкага ўніверсітэта Кацюбінскага І. Н., дацэнтаў Кіеўскага ўніверсітэта Каламіец М. П., Рагушэўскага Е. С. Я была прыемна здзіўленая і вельмі ўзрадаваная, калі на выставе ІХ Міжнароднага з’езду славістаў у 1983 годзе ўбачыла дзве свае кнігі. Спадзяюся, што з часам змагу аб’яднаць дзве апублікаваныя раней працы, каб выдаць разам, дапоўніўшы іх новым матэрыялам.
Другая навуковая праблема, якая мяне цікавіць, — гэта ўзаемадзеянне беларускай літаратурнай мовы з мясцовымі гаворкамі. Поспехі беларускіх дыялектолагаў немалыя, але Берасцейшчына да апошняга часу была «белай плямай», бо яе гаворкі вельмі спецыфічныя, дзе пераплятаюцца рысы многіх славянскіх моў, былі не адлюстраваны ў лексікаграфічных працах. Пад маім кіраўніцтвам кафедра занялася зборам, сістэматызацыяй і апісаннем дыялектнай лексікі гэтага мала вывучанага рэгіёна. У навуковых зборніках, у асноўным акадэмічнага тыпу, я апублікавала шэсць артыкулаў па пытаннях дыялекталогіі, падрыхтавала значную частку «Дыялектнага слоўніка Брэстчыны», які пад маёй рэдакцыяй і рэдакцыяй старшага навуковага супрацоўніка сектара дыялекталогіі АН БССР Ф.Д. Клімчука выходзіць у выдавецтве «Навука і тэхніка» ў 1988 годзе.
Многа сіл і часу пайшло на падрыхтоўку вучэбных дапаможнікаў для філалагічных факультэтаў педінстытутаў і для школаў рэспублікі. У вучэбны план аддзяленняў беларускай мовы і літаратуры філалагічных факультэтаў у апошні час былі ўведзены новыя курсы. Тэрмінова спатрэбіліся праграмы і вучэбныя дапаможнікі. Рэспубліканскае метадычнае аб’яднанне даручыла мне, а таксама дацэнту
Панюціч К. М. (Мінск), дацэнту (зараз прафесару) Лепешаву І. Я. (Гродна) падрыхтаваць «Практыкум па беларускай мове». Першае выданне выйшла ў 1980 г., другое, дапоўненае і дапрацаванае, — у сакавіку 1988 г.
З’явіўся новы курс — лінгвістычны аналіз тэксту. Яго мэты і задачы блізкія мне і зараз. Я выдала вучэбную праграму і аб’ёмны (16 д. а.) вучэбны дапаможнік «Лінгвістычны аналіз тэксту» (1982 г.). Паводле тэарэтычнага матэрыялу, метадычных прыёмаў, сістэмы заданняў, узораў аналізу яно не паўтарае ніводнай айчыннай тэарэтычнай і вучэбна-метадычнай працы (у Беларусі іх увогуле няма, няма менавіта такіх прац і на Украіне, у РСФСР).
У 1986 годзе выйшлі мае «Лабараторныя працы па сучаснай беларускай мове» (10 д. а.) для студэнтаў 1–4 курсаў філалагічных факультэтаў. Гэта першы і пакуль што адзіны вучэбны дапаможнік такога тыпу для педінстытутаў. Не было вучэбнага дапаможніка па беларускай мове для падрыхтоўчых аддзяленняў педінстытутаў. Напачатку я склала і выдала вучэбную праграму, пасля быў створаны аўтарскі калектыў, а ў 1986 годзе з’явіўся вучэбны дапаможнік «Беларуская мова» (12 д. а.). Значная частка працы напісана мною, вучэбная кніга выйшла ў выдавецтве «Вышэйшая школа» пад маёй рэдакцыяй.
Я ўваходжу ў аўтарскі калектыў (складаецца ў асноўным з выкладчыкаў Мінскага педінстытута), які падрыхтаваў спачатку «Зборнік практыкаванняў па сучаснай беларускай мове» (1981 г.), а потым «Сучасная беларуская мова. Практычныя заняткі» (1987 г.), дзе даецца сістэма практычных заняткаў па ўсіх тэмах вучэбнай дысцыпліны, якая вывучаецца на філалагічным факультэце з першага па чацвёрты курсы. У кожным з названых дапаможнікаў мае раздзелы складаюць больш за чатыры д. а. Падрыхтаваны (у суаўтарстве) і выдадзены ў Самаркандзе, цэнтры мовазнаўчай бібліяграфіі, у 1984 годзе «Библиографический указатель по общему и славянскому языкознанию», так званая персаналія «Прафесар Ф. М. Янкоўскі». Яна, дапрацаваная і дапоўненая, будзе паўторна выдадзена ў 1988 годзе. Зараз у выдавецтве «Народная асвета» падрыхтаваны да друку «Табліцы па стылістыцы беларускай мовы», распрацаваныя мною як апоры, якія даюць магчымасць сістэматызаваць матэрыял стылістыкі ў 9 класе сярэдняй школы. Адрэцэнзаваны рукапіс метадычнага дапаможніка «Міжпрадметныя сувязі пры вывучэнні беларускай мовы і беларускай літаратуры» (7 д. а. — суаўтар
Ляшук В. Я.). Да канца гэтага навучальнага года трэба здаць у выдавецтва «Вышэйшая школа» рукапіс заказнога вучэбнага дапаможніка «Пазакласная праца па беларускай мове», мэта яго — дапамагчы студэнтам педінстытутаў падрыхтавацца да арганізацыі такой працы ў школе. У 1978 годзе пачалося маё супрацоўніцтва з рэдакцыяй мовы і літаратуры Беларускай Савецкай Энцыклапедыі. Мае артыкулы апублікаваны ў дванаццацітомнай і кароткай БелСЭ, у «Энцыклапедыі літаратуры і мастацтва Беларусі», у энцыклапедычным даведніку «Янка Купала», ёсць заказы на артыкулы ў падобны даведнік, прысвечаны Максіму Багдановічу. Шмат адрэцэнзавана артыкулаў, даведак для названых выданняў. Наперадзе вялікая праца пры падрыхтоўцы энцыклапедыі «Беларуская мова».
Са снежня 1981 года па цяперашні час кірую кафедральным калектывам, які па сутнасці прыйшлося ствараць з выпускнікоў філалагічнага факультэта Брэсцкага педінстытута. Задаволена, што не памылілася, прапанаваўшы сваім былым студэнтам заняцца навуковай працай. Кандыдатамі філалагічных навук сталі Аляхновіч М. М., Сацута І. У., Рачэўскі С. Р., заканчваюць працу над кандыдацкімі дысертацыямі Новік М. І.,
Чалюк Н. М., Барысюк У. У.
Апошнім часам члены кафедры актыўна займаюцца навуковымі даследаваннямі і стварэннем вучэбна-метадычных дапаможнікаў для педінстытутаў і школы. Над калектыўнай тэмай «Слова, фразеалагізм, сінтаксічная канструкцыя ў кантэксце (лінгвістычны аспект даследавання на матэрыяле беларускай літаратурнай і дыялектнай мовы)», акрамя мяне, працуюць дацэнты Емельяновіч В. М.,
Аляхновіч М. М., Мароз В. К., Сацута І. У., старшыя выкладчыкі Рачэўскі С. Р., Новік М. І., асістэнты Кананенка Т. М., Чалюк Н. М. Навуковае кіраўніцтва тэмай ажыццяўляецца мною. Па гэтай праблеме членамі кафедры зроблена 14 дакладаў на рэспубліканскіх канферэнцыях і семінарах, апублікавана за апошнія пяць гадоў 23 артыкулы ў рэспубліканскіх навуковых зборніках і часопісах. Да распрацоўкі гэтай тэмы падключана значная група студэнтаў, падрыхтаваны шэраг курсавых і дыпломных прац. Навуковыя даследаванні студэнтаў па дадзенай праблеме атрымліваюць высокую ацэнку на рэспубліканскіх конкурсах, накіроўваюцца на ўсесаюзныя конкурсы, дзе адзначаюцца дыпломамі і граматамі. 18 студэнцкіх прац, падрыхтаваных пад маім кіраўніцтвам, былі аднесены да першай катэгорыі. У 1986 годзе Міністэрства вышэйшай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі СССР, ЦК ВЛКСМ, Усесаюзны савет навукова-тэхнічных саюзаў узнагародзілі мяне знакам «За поспехі ў навукова-даследчай працы студэнтаў».
Другая кафедральная тэма — «Шляхі і сродкі арганізацыі самастойнай працы ў ВНУ і школе» — выконваецца таксама пад маім кіраўніцтвам і мае непасрэдны выхад у практыку вучэбнай дзейнасці. Члены кафедры за апошнія пяць гадоў падрыхтавалі і выдалі ў інстытуце і па лініі абласнога Педагагічнага таварыства 17 метадычных указанняў, якімі актыўна карыстаюцца студэнты і настаўнікі вобласці; 8 з іх падрыхтавана мною, 6 — пад маёй рэдакцыяй. У рэспубліканскім выдавецтве «Вышэйшая школа» выдадзены калектыўны вучэбны дапаможнік «Беларуская мова» для падрыхтоўчых аддзяленняў. Пад маім кіраўніцтвам дацэнты Аляхновіч М. М., Емельяновіч В. М., асістэнт Кананенка Т. М. рыхтуюць вучэбныя дапаможнікі для настаўнікаў беларускай мовы рэспублікі, запланаваныя выдавецтвам «Народная асвета». Вопыт навукова-метадычнай працы нашай кафедры ў 1986 годзе быў абагульнены Міністэрствам адукацыі БССР. Навукова-метадычны кабінет Міністэрства адукацыі рэспублікі разаслаў ва ўсе педінстытуты матэрыялы, якія сведчаць пра выніковасць усяго нашага калектыву. Працуючы загадчыцай кафедры беларускай мовы, я імкнуся ўдасканальваць вучэбна-выхаваўчы працэс у нашым педінстытуце. Важнай і пасільнай задачай лічу ўзброіць будучых настаўнікаў-славеснікаў ведамі і ўменнямі, якія дазваляюць выкладаць родную мову ў школах вобласці не толькі змястоўна, але і цікава, эмацыянальна. Кафедра беларускай мовы Брэсцкага педінстытута першай сярод ВНУ рэспублікі ўвяла спецкурс па міжпрадметных сувязях пры вывучэнні беларускай мовы і беларускай літаратуры, спецсемінары «Змест і формы пазакласнай працы па беларускай мове», «Развіццё мовы на ўроках у школе», «Тэорыя і практыка школьнага сачынення», «Лінгвістычнае краязнаўства», «Выкарыстанне тэхнічных сродкаў на ўроках беларускай мовы».
Кафедра беларускай мовы Брэсцкага педінстытута нешматлікая, таму мне, як загадчыцы, прыходзілася весці ў розны час амаль усе вучэбныя дысцыпліны. Становішча ўскладнялася і тым, што кафедра да гэтага часу знаходзіцца ў стадыі станаўлення: вельмі ўскладняла арганізацыю вучэбнага працэсу на працягу некалькіх гадоў тое, што шэсць чалавек павінны былі прайсці праз стацыянарную аспірантуру ў Мінску. Мая сярэднегадавая нагрузка складала звычайна 800 (у асобныя гады набліжалася да 1000) вучэбных гадзінаў, да таго ж увесь час распрацоўваліся новыя мовазнаўчыя курсы, якія пасля перадаваліся маладым выкладчыкам. Гэта было нялёгка, аднак спрыяла ўмацаванню майго аўтарытэту як загадчыка кафедры, якая прафесійна валодала амаль усімі вучэбнымі дысцыплінамі.
Магчыма, апошняя акалічнасць дала падставы Навукова-метадычнаму кабінету Міністэрства вышэйшай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі БССР прапаноўваць мне рэцэнзаванне рукапісаў вучэбных і метадычных дапаможнікаў па разнастайных лінгвістычных і метадычных курсах і праблемах. Я была рэцэнзентам рукапісаў такіх кніг, выдадзеных за апошнія гады «Вышэйшай школай», «Народнай асветай», выдавецтвам «Універсітэцкае»: «Сучасная беларуская мова. Лексікалогія. Фразеалогія. Фаналогія», А. К. Юрэвіч «Стылістыка беларускай мовы», С. Я. Кечык «Дзеепрыметнік у беларускай мове», Ф. М. Янкоўскі «Гістарычная граматыка беларускай мовы»,
Н. В. Гаўрош «Вобразнае азначэнне. Слоўнік эпітэтаў беларускай мовы», В. П. Красней «Грані слова», П. Вярбіла і інш. «Багата, родная ты мова», А. Каўрус «Стылістыка беларускай мовы», В. В. Анічэнка «Супастаўляльная граматыка ўсходнеславянскіх моў», І. Я. Лепешаў «Праблемы фразеалагічнай стылістыкі і фразеалагічная норма»,
А. А. Крывіцкі, А. І. Падлужны «Практыкум па фанетыцы беларускай мовы» і інш. Дванаццаць рэцэнзій апублікавана мною ў перыядычным рэспубліканскім друку на выдадзеныя вучэбныя дапаможнікі і манаграфіі.
Як члену рэдкалегіі рэспубліканскага міжуніверсітэцкага навуковага зборніка «Беларускае мовазнаўства», які штогод выходзіць у выдавецтве «Універсітэцкае», прыходзіцца рэцэнзаваць навуковыя артыкулы па розных праблемах беларускага мовазнаўства. Шмат даручэнняў па лініі Рэспубліканскага метадычнага аб’яднання выкладчыкаў беларускай мовы ВНУ, членам якога я з’яўляюся больш за 10 гадоў. У 1988 годзе ў рэспубліцы пачаў выходзіць часопіс «Беларуская мова і літаратура ў школе», я ўваходжу ў рэдакцыйную раду гэтага штомесячнага навукова-метадычнага выдання. Асабліва напружанай была праца перад выхадам першых двух нумароў часопіса. Члены кафедры актыўна ўключыліся ў падрыхтоўку матэрыялаў. Цікавасць і запатрабавальнасць настаўніцтва блізкія ўсім, таму што кафедра пастаянна супрацоўнічае з Брэсцкім абласным інстытутам удасканалення настаўнікаў, наведвае школы, два выкладчыкі вядуць урокі ў старэйшых класах. Я была дэпутатам Брэсцкага абласнога Савета народных дэпутатаў двух скліканняў, уваходзіла ў камісію па народнай адукацыі, была яе сакратаром. Каля пяці гадоў з’яўляюся членам парткама інстытута, нямала грамадскіх даручэнняў выконваю і на факультэце. За гады працы загадчыцай кафедры я пабывала ў многіх школах вобласці, на паседжаннях калегій аблана, у Міністэрстве адукацыі БССР.
Пасля выхаду ў 1982 г. кнігі «Лінгвістычны аналіз тэксту» і яе станоўчай ацэнкі філалагічнай грамадскасцю ў мяне ўзнікла думка аформіць вынікі навуковых даследаванняў у выглядзе доктарскай дысертацыі. Аднак заняцца сістэматызацыяй зробленых навуковых назіранняў над выкарыстаннем моўных сродкаў у розных маўленчых сітуацыях, а таксама перакладам усяго напісанага на рускую мову не давялося, таму што ў сувязі з уключэннем у вучэбны план філалагічных факультэтаў лабараторных па мове ўзнікла неабходнасць тэрмінова рыхтаваць вучэбны дапаможнік, які вызначыў спецыфіку заняткаў па беларускай мове ў педінстытуце. Рэспубліканскае навукова-метадычнае аб’яднанне выкладчыкаў ВНУ у гэты час уключыла мяне ў аўтарскі калектыў, з арыентацыяй на самастойную працу студэнтаў, вучэбнага дапаможніка для практычных заняткаў па сучаснай беларускай мове. Міністэрства адукацыі БССР таксама заказала два метадычныя дапаможнікі для арганізацыі пазакласнай працы па беларускай мове ў школах рэспублікі і па рэалізацыі міжпрадметных сувязяў пры вывучэнні беларускай мовы, уключыўшы гэтыя дапаможнікі ў «Бібліятэчку настаўніка беларускай мовы і беларускай літаратуры». Тэрмінова неабходна было на заказ Міністэрства асветы БССР рыхтаваць вучэбную праграму па беларускай мове для падрыхтоўчых аддзяленняў педінстытутаў, а пасля і для негуманітарных факультэтаў ВНУ рэспублікі. Пасля выдання праграмы паступілі заказы на вучэбныя дапаможнікі. Як ужо адзначалася, вучэбная кніга для падрыхтоўчых аддзяленняў выдадзена ў 1986 годзе, зараз створаны аўтарскі калектыў з членаў кафедры, распрацавана ўся неабходная дакументацыя для напісання вучэбнага дапаможніка для негуманітарных спецыяльнасцяў, якое вельмі неабходнае, таму што педінстытуты ва ўмовах аб’ектыўнага ў рэспубліцы двухмоўя павінны рыхтаваць настаўнікаў да выкладання ў школах з беларускай мовай навучання. Неабходна таксама падрыхтаваць вучэбны дапаможнік па стылістыцы і культуры маўлення для студэнтаў філалагічных факультэтаў, а таксама метадычны дапаможнік па гэтай праблеме для школьных настаўнікаў. Выдавецтва «Народная асвета» заказала мне для серыі «Скарбы мовы» навукова-папулярную кнігу для вучняў старэйшых класаў пра беларускую перыфразу.
Узяцца за доктарскую дысертацыю не дазваляла і кадравая сітуацыя на філалагічным факультэце Брэсцкага педінстытута, але найперш стрымлівалі і стрымліваюць мяне не даведзеныя да кніжнага выдання вучэбныя і метадычныя дапаможнікі, якіх чакае школа і педагагічныя ВНУ.
8 красавіка 1988 г. Г. М. Малажай
Слова
пра
навуковую, педагагічную, грамадскую дзейнасць
кандыдата
філалагічных навук дацэнта
Малажай
Галіны Мікалаеўны
За 18 гадоў кіраўніцтва навуковай секцыяй беларусаведаў-мовазнаўцаў Рэспублікі, за 16 гадоў кіраўніцтва метадычнай секцыяй беларусаведаў-мовазнаўцаў Рэспублікі, за гады кіраўніцтва бюро дзвюх названых секцый я меў магчымасць убачыць навуковы і педагагічны ўзровень Г. М. Малажай, яе ўдзел у вырашэнні складаных праблемаў і пытанняў. На сістэматычных паседжаннях бюро секцый, пры самым актыўным удзеле Г. М. Малажай (яна нязменна ўваходзіла ў склад бюро абедзвюх секцый), распрацоўваліся пяцігадовыя і гадавыя планы дзейнасці секцый, планы правядзення штогадовых рэспубліканскіх навуковых і навукова-метадычных канферэнцый, семінараў. Г. М. Малажай нязменна актыўна ўдзельнічала ва ўсіх без выключэння канферэнцыях, семінарах (даклады, паведамленні), у дыскусіях па праблемах, у абмеркаванні рукапісаў, падручнікаў і вучэбных дапаможнікаў для студэнтаў-філолагаў, у абмеркаванні падручнікаў, вучэбных дапаможнікаў, манаграфій, слоўнікаў, якія выйшлі з друку.
Г. М. Малажай — актыўны і ініцыятыўны педагог высокага навуковага ўзроўню. Прывяду два факты, якія сведчаць пра навуковы і метадычны ўзровень. У вучэбным плане беларускага аддзялення філалагічнага факультэта з’явілася новая
дысцыпліна — «Лінгвістычны аналіз мастацкага твора (тэксту)». У рэспубліцы не было вопыту выкладання гэтай дысцыпліны, не было, натуральна, і спробы стварыць вучэбны дапаможнік, а таксама вучэбную праграму. Каб забяспечыць выкладанне «Лінгвістычнага аналізу мастацкага тэксту», у Рэспубліцы былі праведзены два рэспубліканскія семінары (пра змест, накіраванасць, методыку заняткаў), былі выдадзены, адпаведна, два зборнікі навукова-метадычных артыкулаў. Г. М. Малажай выступіла з дакладам і паведамленнем; на другім семінары прапанавала складзены ёю праект праграмы, які быў адзінадушна прыняты. У прызначаны тэрмін дацэнт
Г. М. Малажай стварыла дапаможнік па лінгвістычным аналізе тэксту. Дапаможнік выдадзены, прызнаны. Падрыхтавана яго другое, дапрацаванае выданне.
Г. М. Малажай напісала вучэбны дапаможнік для студэнтаў філалагічных факультэтаў «Лабараторныя заняткі па сучаснай беларускай літаратурнай мове». Яно выдадзена, яно — у практычным карыстанні. Як і першае, атрымала высокую ацэнку ў рэспубліканскім друку, на рэспубліканскіх семінарах.
Да нядаўняга часу ў айчынным мовазнаўстве (СССР) былі вядомыя толькі адзінкавыя кароткія публікацыі, прысвечаныя перыфразе (перыфрастычнаму выразу). Выйшлі ў свет (70-я, 80-я гг.) дзве працы Г. М. Малажай пра перыфразу, яны — першыя ў беларусістыцы, у славістыцы. Украіністы М. Каламіец і Е. Рэгушэўскі (гл. «Кароткі слоўнік перыфраз». Киів, 1986, с. 5) адзначылі: «У родянському мовазнавстві перифраза недавно стала предметом докладного досліджэння. Перша ластівка з’явилася у Білорусіі». Удакладняю: не толькі першая спроба, а і другая: першая — лексікаграфічнага плану, другая — змястоўнае даследаванне.
Апублікаваныя кнігі Г. М. Малажай атрымалі ў друку толькі станоўчыя ацэнкі, водгукі. Нельга не прызнаць поспехам і дасягненнем Г. М. Малажай: пад яе рэдакцыяй выйшлі і выходзяць у свет выданні, падрыхтаваныя калектывамі пад яе кіраўніцтвам. Прыемна адзначыць, што на кафедры беларускай мовы Брэсцкага педінстытута працуе група выхаванцаў Г. М. Малажай, сярод іх — кандыдаты філалагічных навук М. М. Аляхновіч, Ст. Р. Рачэўскі і іншыя.
Скажу без перабольшвання: дацэнт Г. М. Малажай — у ліку самых высокакваліфікаваных і перспектыўных лінгвістаў педагагічных інстытутаў і ўніверсітэтаў Рэспублікі. Г. М. Малажай — у ліку вядучых у Рэспубліцы загадчыкаў кафедрамі беларускай мовы (мовазнаўства).
З поўнай адказнасцю выказваюся за зацвярджэнне Галіны Мікалаеўны Малажай у высокім вучоным званні прафесара па кафедры беларускай мовы.
Заслужаны дзеяч навукі БССР,
доктар філалагічных навук,
прафесар Мінскага педагагічнага
інстытута імя А. М. Горкага
Ф. М. Янкоўскі
26. 02. 1988 г.
Выпіска
з пратакола № 10 пасяджэння кафедры беларускай мовы
Магілёўскага
дзяржаўнага педагагічнага інстытута
імя А. А. Куляшова
ад 19 лютага 1988 г.
Прысутнічалі: 11 выкладчыкаў,
з іх 3 кандыдаты навук.
СЛУХАЛІ: Аб навуковых і метадычных работах і вучэбных дапаможніках кандыдата філалагічных навук, дацэнта Г. М. Малажай і аб рэкамендацыі яе да зацвярджэння ў вучоным званні прафесара.
У выступленнях загадчыка кафедры і яе членаў адзначана, што Г. М. Малажай таленавіты мовавед, вядомая ў рэспубліцы даследчыца беларускай літаратурнай фразеалогіі і мовы мастацкай літаратуры. Вынікам яе карпатлівай і плённай навукова-даследчай і навукова-метадычнай дзейнасці з’явіліся працы «Беларуская перыфраза (кароткі слоўнік)», «Сучасная беларуская мова: Перыфраза», «Лінгвістычны аналіз мастацкага тэксту», а таксама шматлікія артыкулы ў навуковых і энцыклапедычных выданнях.
Г. М. Малажай унесла важкі ўклад у справу забеспячэння студэнтаў-беларусаведаў неабходнай вучэбнай літаратурай. Яна — аўтар першых у рэспубліцы дапаможнікаў «Лінгвістычны аналіз мастацкага тэксту» і «Лабараторныя працы па сучаснай беларускай мове». Вучэбныя дапаможнікі Г. М. Малажай карыстаюцца заслужаным поспехам у выкладчыкаў-беларусаведаў педагагічных ВНУ, студэнтаў беларускіх аддзяленняў. Яны станоўча ацэнены ў перыядычным друку як карысныя, патрэбныя для падрыхтоўкі высокакваліфікаваных настаўнікаў роднай мовы і літаратуры. З улікам апошніх дасягненняў беларускага і айчыннага мовазнаўства і метадычнай навукі Г. М. Малажай напісаны раздзелы (параграфы), падрыхтаваны заданні і практыкаванні ў калектыўных вучэбных дапаможніках «Практыкум па беларускай мове», «Беларуская мова» для падрыхтоўчых аддзяленняў ВНУ, «Сучасная беларуская мова: Практычныя заняткі».
Галіна Мікалаеўна Малажай — кваліфікаваны педагог, аўтар прыхільна сустрэтых артыкулаў па пытаннях вывучэння беларускай мовы ў школе і ВНУ, дасведчаны рэцэнзент шматлікіх вучэбных дапаможнікаў для студэнтаў філалагічных факультэтаў рэспублікі, настаўнікаў-беларусаведаў.
Навуковыя і метадычныя працы, вучэбныя дапаможнікі, апублікаваныя
Г. М. Малажай, вызначаюцца глыбокім аналізам моўных фактаў і іх кваліфікаваным абагульненнем, педагагічна-прафесійнай накіраванасцю, даступным выкладам.
Кафедра беларускай мовы Магілёўскага педінстытута імя А. А. Куляшова лічыць, што Г. М. Малажай заслугоўвае рэкамендацыі на зацвярджэнне ў вучоным званні прафесара; і больш таго — заслугоўвае прысваення гэтага звання.
Загадчык кафедры,
кандыдат філалагічных навук, дацэнт
В. І. Рагаўцоў
Вучонаму савету
Брэсцкага педінстытута
Навуковыя работы Галіны Мікалаеўны Малажай уносяць значны ўклад у вырашэнне тэарэтычных і практычных пытанняў сучаснай беларускай мовы. У прыватнасці, у манаграфіі «Сучасная беларуская мова. Перыфраза» (Мінск, 1980) упершыню ў беларускім мовазнаўстве праведзены глыбокі сістэмны аналіз перыфразы ў беларускай мове — вызначана паняцце перыфразы як адзінкі маўлення, выяўлены асноўныя спосабы ўключэння перыфразы ў кантэкст, сінанімічныя адносіны паміж перыфразай і словам. Зробленая ў рабоце структурна-семантычная характарыстыка перыфраз з’яўляецца крокам наперад у паглыбленым апісанні граматыкі беларускай мовы, у вырашэнні тэарэтычных пытанняў статусу перыфразы, а вынікі даследавання стылістычнага выкарыстання перыфразы, вызначэнне суадносін перыфразы і эўфемізму ўносяць уклад у вырашэнне практычных і тэарэтычных пытанняў стылістыкі.
Бясспрэчную навуковую і практычную вартасць мае пададзены ў кнізе паказальнік перыфраз, а таксама слоўнік «Беларуская перыфраза» (Мінск, 1974).
Падрыхтаваны пры ўдзеле Г. М. Малажай «Практыкум па беларускай мове» (Мінск, 1980), а таксама шэраг вучэбных дапаможнікаў, заданняў і праграм уносяць буйны ўклад у вырашэнне метадычных пытанняў вывучэння беларускай мовы.
Сказанае вышэй дае падставу падтрымаць прадстаўленне Галіны Мікалаеўны Малажай да зацвярджэння ў вучоным званні прафесара.
Акадэмік АН БССР,
доктар філалагічных навук
М. В. Бірыла
Старшы навуковы супрацоўнік,
кандыдат філалагічных навук
Л. А. Антанюк
05. 03. 88 г.
Водгук
аддзела методыкі
навучання беларускай мове
НДІ педагогікі
Міністэрства асветы БССР пра навуковыя працы
дацэнта Брэсцкага
педагагічнага інстытута імя А. С. Пушкіна,
загадчыка кафедры
беларускай мовы
Малажай Галіны
Мікалаеўны
Паглыблены аналіз публікацый дае падставы зрабіць высновы аб тым, што тэарэтычныя палажэнні і практычныя рэкамендацыі, выкладзеныя ў навуковых працах Г. М. Малажай, уносяць важны ўклад у развіццё лінгвістычнай і педагагічнай навукі. Яе даследаванні пашыраюць уяўленні лінгвістаў і метадыстаў пра семантычныя рэсурсы і выяўленчыя сродкі сучаснай беларускай мовы, уводзяць у творчыя лабараторыі пісьменнікаў, даюць ключ да разумення індывідуальнай манеры мастака слова і могуць стаць метадалагічнай асновай пры «раскадзіроўцы» тэкстаў мастацкай літаратуры і публіцыстыкі. Напрыклад, даследуючы беларускую перыфразу як адзін з семантычных сродкаў і інструмент стварэння эстэтычнай сутнасці, абапіраючыся на разуменне дыялектычнай сувязі мовы і мыслення, аўтар паслядоўна праводзіць думку пра тое, што працэс выяўлення сэнсу мастацкага і публіцыстычнага маўлення залежыць ад многіх фактараў і ажыццяўляецца паралельна на двух узроўнях: носьбіт мовы абапіраецца на веданне лексем і на разуменне значэння марфем і рэляцый. Значыць, якасць успрымання тэксту, як правільна сцвярджае сваімі даследаваннямі Малажай Г. М., залежыць:
• ад здольнасці спасцігаць морфа-семантычныя формулы семантычных адзінак дэнататыўнага, сігніфікатыўнага, экспрэсіўнага і сінтаксічнага ўзроўняў;
• ад ведання носьбітаў мовы лексікі (зафіксаванай у нарматыўных слоўніках і незафіксаванай), якую выкарыстоўвае аўтар у сваіх творах і вар’іруе ў сегментных семантычных адрэзках у рознай функцыі — намінатыўнай, канцэптуальнай, эстэтычнай;
• ад умення сегментаваць семантычныя адзінкі, выяўляць у іх структуры канструктыўныя элементы;
• ад разумення вобразаў і ўяленняў, створаных з дапамогай лексічных, граматычных і прасадычных сродкаў.
Даследаванні Малажай Г. М. непасрэдна скіраваны на ўдасканаленне педагагічнай практыкі — працэсу навучання студэнтаў філалагічных факультэтаў вышэйшых навучальных устаноў, вучняў сярэдняй школы і спецыяльных навучальных устаноў гуманітарнага профілю.
Укараняючы ў жыццё ідэі рэформы, скіроўваючы намаганні на пошукі шляхоў удасканалення працэсу навучання і выхавання моладзі, беларуская школа чакае ад вышэйшай школы актыўнага, адукаванага, добра падрыхтаванага ў лінгвістычным і метадычным плане настаўніка, здольнага пераадольваць супярэчнасць, якая рэальна існуе на практыцы, — неадпаведнасць метадаў і прыёмаў навучання роднай мове тым мэтам, якія ставяцца перад роднай мовай як сацыяльна-педагагічнай дысцыплінай.
Бясспрэчна, што веданне мовы, на якой вядзецца выкладанне, стварае асновы цэласнага вучэбна-выхаваўчага працэсу ў сярэдняй і вышэйшай школе. На сучасным узроўні развіцця нацыянальнай школы ўдасканаленне навучання роднай мове разглядаецца не толькі як нацыянальна-культурная праблема, але і як праблема сацыяльна-педагагічная. Рашэнне школьнікамі вучэбных задач, тэмп і якасць засваення ведаў залежаць ад узроўню авалодвання прыёмамі разумовай дзейнасці, ад умення добра чытаць, успрымаць і перадаваць вусна і пісьмова змест прачытанага і пачутага, самастойна выказвацца на тэмы вучэбных сітуацый, а таксама выконваць лагічныя аперацыі: аналіз, сінтэз, абагульненне, канкрэтызацыю, — суадносіць пачуццевыя і абстрактныя кампаненты сваёй дзейнасці. Аднак названыя тут уменні і навыкі ў школьнай практыцы фарміруюцца пакуль што нездавальняльна. Вядома, напрыклад, што многія вучні не могуць знайсці моўныя з’явы паводле зададзеных характарыстык, не ўмеюць выявіць і абагульніць сутнасныя прыкметы, кепска чытаюць, сустракаюць вялікія цяжкасці пры перадачы зместу прачытанага, а таксама пры выкладзе сваіх думак. У некаторых вучняў моўнае развіццё настолькі адстае, што не адпавядае ўзросту і не дазваляе ім добра вучыцца, развівацца нароўні з равеснікамі. Такое становішча ў школе нярэдка з’яўляецца і вынікам слабай падрыхтоўкі настаўнікаў у педагагічных навучальных установах. Назіранні паказваюць, што многія настаўнікі, у тым ліку тыя, якія нядаўна скончылі педагагічныя інстытуты і вучылішчы, слаба валодаюць навыкамі лінгвістычнага аналізу, не ўмеюць метадычна правільна арганізаваць аналітычна-сінтэтычную і практычную маўленчую дзейнасць сваіх выхаванцаў на ўроках роднай мовы, скіраваць яе на ўдасканаленне навыкаў чытання, развіццё вуснага і пісьмовага звязнага маўлення. У гэтай сувязі варта ўспрымаць навуковыя працы дацэнта Малажай Г. М. як актуальную, добра прадуманую, прафесійна арыентаваную дыдактычную сістэму, здольную рэалізаваць на практыцы магчымасці аднаго з найважнейшых прынцыпаў методыкі выкладання роднай мовы ў педагагічным
ВНУ — прынцыпу арыентацыі курса лінгвістыкі вышэйшай школы на патрэбы школьнай практыкі.
Гэтая сістэма ў выглядзе тэарэтычных палажэнняў, праграм, лабараторных і кантрольных прац, рознага тыпу тэкстаў, практыкаванняў і заданняў да іх паслядоўна, навукова абгрунтавана і дастаткова поўна выкладзена ў шматлікіх публікацыях аўтара: у кнігах, брашурах, вучэбных праграмах і дапаможніках для студэнтаў, навуковых артыкулах, а таксама тэзісах дакладаў, з якімі Малажай Г. М. неаднаразова выступала на навукова-практычных і метадычных канферэнцыях выкладчыкаў ВНУ і настаўнікаў сярэдняй школы. Значнае месца ў распрацаванай методыцы адводзіцца лінгвістычнаму аналізу тэксту. Менавіта гэты від вучэбнай працы адкрывае перспектыву для рэалізацыі ў практыцы выкладання беларускай мовы ў ВНУ і школе прынцыпу тэматычнасці і выхаваўчай накіраванасці навучання, выкарыстання ў выхаваўчых мэтах не толькі ўласна лінгвістычных фактараў, але і экстралінгвістычных — сацыяльных, маральных, этычных... Прапаноўваючы для аналізу фрагменты мастацкіх і публіцыстычных тэкстаў, даследчыца тым самым арыентуе выкладчыка на неабходнасць фармаваць у студэнтаў уменне разумець і адчуваць мову і як інфарматыўна-камунікатыўную сістэму, і як сродак стварэння эстэтычнай каштоўнасці. У ходзе вучэбнай працы лінгвістычны аналіз уводзіць студэнта ў навакольны свет з яго вялізнай гамай праблем — эстэтычных, маральных, сацыяльных, педагагічных — і тым самым спрыяе станаўленню асобы маладога чалавека, фарміраванню цэласнага духоўнага вобліку: інтэлектуальнага, ідэйна-светапогляднага, эстэтычнага, культурнага. У ходзе лінгвістычнага аналізу тэксту ажыццяўляюцца міжпрадметныя сувязі. Асэнсоўваючы мову як выяўленчы сродак, інструмент стварэння эстэтычнай сутнасці, студэнт знаёміцца са спецыфікай мастацкіх вобразаў і тым самым далучаецца да аналізу літаратуразнаўчага. Варта асобна спыніцца на значнасці распрацаванай методыкі развіцця псіхікі маладых людзей.
Згодна канцэпцыі С. Л. Рубінштэйна паняцце «аналіз» нясе асноўную семантычную нагрузку ў тэорыі мыслення. У ходзе лінгвістычнага аналізу тэксту ў навучэнцаў фарміруюцца два тыпы новых «паняційных характарыстык»: 1) Новыя адносіны да аб’екта аналізу. Характарыстыкі, у якіх акумулююцца ўласцівасці моўных з’яў.
2) Новыя па адносінах да суб’екта, які выконвае аналіз, да якасці яго мыслення. Авалодванне паняццем не заканчваецца засваеннем яго прыкметаў і ўстанаўлення сувязі паміж прыкметамі ўнутры паняцця. Яно прадугледжвае яшчэ і прымяненне вывучанага паняцця, яго актуалізацыю, што выяўляецца ў выкарыстанні яго як асновы меркаванняў і высноў, ва ўменні падвесці пад гэтае паняцце адпаведныя факты і з’явы, у асэнсаваным ужыванні ў маўленчай практыцы. А гэта ўжо патрабуе ад мыслення новай якасці. Значыць, лінгвістычны аналіз тэксту ў такім выглядзе, у якім яго прапануе Малажай Г. М., вучыць студэнтаў асэнсоўваць вучэбную
дзейнасць — практычную і інтэлектуальную, — абдумваць кожную лагічную аперацыю, дзеянне, працэс. Усё гэта садзейнічае развіццю лінгвістычных здольнасцяў, дзякуючы чаму павялічваюцца магчымасці у авалодванні ведамі, уменнямі і навыкамі на адэкватным іх структуры і зместу ўзроўні.
Такім чынам, вынікам выкарыстання лінгвістычнага аналізу тэксту з’яўляецца тое, што ён дазваляе падняць падрыхтоўку настаўнікаў беларускай мовы на якасна новы ўзровень — узровень інтэнсіфікацыі навучання шляхам павышэння развіццёвага ўздзеяння працэсу аналізу на інтэлектуальныя і лінгвістычныя здольнасці. Паказчыкам зруху ў развіцці лінгвістычнага мыслення студэнта з’яўляецца ўменне праводзіць аналіз і здольнасць да пераносу набытых у ходзе аналізу ведаў, уменняў і навыкаў на новыя аб’екты. Значыць, адзінства ведаў і практычных уменняў забяспечваецца «ўніверсальным метадам моўнага аналізу, які па сваёй прыродзе сінтэзуе тэорыю і практыку лінгвістычнага пазнання».
Лінгвістычны аналіз у выглядзе асэнсаванай метадычнай сістэмы ўкаранёны ў практыку працы педагагічных вышэйшых устаноў упершыню. Пры ўмелым выкарыстанні гэтая сістэма садзейнічае развіццю лінгвістычнага мыслення студэнтаў, дапамагае вырашаць выхаваўчыя і адукацыйныя задачы. Яна можа стаць асновай для развіцця метадычнай думкі ў рэспубліцы. У прыватнасці, для распрацоўкі інтэграванага, камунікатыўна-накіраванага школьнага курса беларускай мовы, падобнага па структуры да курса роднай мовы ў школах Балгарыі. (У сістэме інтэграванага (сінтэзаванага) курса фрагменты тэксту разглядаюцца як сістэмаўтваральныя паняцці, таму працы над тэкстам адводзіцца цэнтральнае месца ў метадычнай сістэме. Асновы такога курса распрацоўваюцца і савецкімі метадыстамі. Гл. працы доктара педагагічных навук Е. Ф. Глебавай).
Навуковыя ідэі і практычныя рэкамендацыі, выкладзеныя ў публікацыях
Малажай Г. М., шырока выкарыстоўваюцца ў практыцы працы настаўнікаў рэспублікі. Яе кнігі — «Лінгвістычны аналіз тэксту» і «Сучасная беларуская мова: Перыфраза» ўключаны ў праграмы па беларускай мове для сярэдняй школы як абавязковая літаратура.
Малажай Г. М. аказвае вялікую навуковую дапамогу аддзелу методыкі навучання беларускай мове НДІ педагогікі. Яна актыўна супрацоўнічае ў групе вучоных, якім Міністэрства асветы даручыла дапрацаваць праграмы па беларускай мове для сярэдняй школы ў сувязі з рэформай народнай адукацыі, удзельнічае ў рэцэнзаванні прац навуковых супрацоўнікаў, у правядзенні алімпіяд, выступае перад настаўнікамі на рэспубліканскіх навукова-практычных канферэнцыях і семінарах з лекцыямі і дакладамі.
Аддзел методыкі навучання беларускай мове НДІ педагогікі лічыць, што шматгадовая навукова-педагагічная дзейнасць загадчыцы кафедры беларускай мовы Брэсцкага педагагічнага інстытута імя А. С. Пушкіна, дацэнта Малажай Галіны Мікалаеўны заслугоўвае самай высокай ацэнкі і падтрымлівае хадайніцтва аб прысваенні ёй вучонага звання прафесар у парадку выключэння.
Загадчык аддзела методыкі навучання беларускай мове,
кандыдат педагагічных навук,
старшы навуковы супрацоўнік
В. У. Протчанка
22. 02. 88 г.
Выпіска
з пратакола пасяджэння кафедры беларускай мовы
Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта
Слухалі: Абмеркаванне навуковых і вучэбна-метадычных прац загадчыцы кафедры беларускай мовы Брэсцкага дзяржаўнага педагагічнага інстытута імя А. С. Пушкіна, кандыдата філалагічных навук, дацэнта Малажай Галіны Мікалаеўны ў сувязі з прадстаўленнем яе вучонай радай інстытута да вучонага звання прафесара ў парадку выключэння.
Выступілі:
Шакун Л. М., загадчык кафедры, прафесар, доктар філалагічных навук: У сувязі з прадстаўленнем загадчыцы кафедры Брэсцкага педінстытута імя А. С. Пушкіна,
Г. М. Малажай да вучонага звання прафесара ў парадку выключэння вучоны савет інстытута звярнуўся на нашу кафедру з просьбай выказаць меркаванне пра яе навуковыя працы і вучэбныя дапаможнікі і выказаць свае адносіны да гэтага пытання. Усе мы ведаем Г. М. Малажай як аднаго з вядучых спецыялістаў у галіне беларускага мовазнаўства, як таленавітага выкладчыка і вопытнага арганізатара навукі, якая на працягу шэрагу гадоў узначальвае кафедру. Нам вельмі добра вядомы працы Г. М. Малажай. Яны з тых, у якіх не толькі рашаюцца актуальныя праблемы беларускага мовазнаўства, але якія маюць непасрэдны практычны выхад, садзейнічаюць павышэнню культуры беларускай мовы і ўдасканаленню якасці выкладання яе ў вышэйшай і сярэдняй школе. Гэтую асаблівасць адзначаюць усе, хто карыстаўся працамі Г. М. Малажай, гэта неаднаразова падкрэслівалася ў апублікаваных на працы рэцэнзіях. Цалкам правамернае пытанне аб прадстаўленні
Г. М. Малажай да вучонага звання прафесара ў парадку выключэння. Як вядомы вучоны-педагог, яна заслугоўвае гэтага звання.
Бурак Л. І., прафесар, доктар філалагічных навук: Г. М. Малажай — вядомы мовазнаўца, аўтар шэрагу прац, якія знайшлі шырокае прымяненне ў практыцы выкладання беларускай мовы ў вышэйшай і сярэдняй школе. Асабліва вялікія яе заслугі ў вывучэнні лексікі і фразеалогіі. Працы Г. М. Малажай неаднаразова рэцэнзаваліся ў друку і атрымалі высокую ацэнку грамадскасці. Як старшыня рэспубліканскага метадычнага аб’яднання выкладчыкаў беларускай мовы вышэйшых навучальных устаноў хацеў бы падкрэсліць тую вялікую працу, якую праводзіць яна як член аб’яднання для ўдасканалення вучэбна-выхаваўчага працэсу. Тут асабліва праяўляюцца яе здольнасці як педагога і выхавацеля студэнцкай моладзі, яе актыўнасць, мэтанакіраванасць на пастаянныя пошукі новых форм і метадаў працы. Лічу, што мы маем права падтрымаць прадстаўленне Г. М. Малажай да вучонага звання прафесара ў парадку выключэння.
Красней В. П., дацэнт, кандыдат філалагічных навук: Нам, выкладчыкам вышэйшай школы, асабліва відавочныя заслугі Г. М. Малажай як вучонага і педагога. Мы шырока выкарыстоўваем у вучэбным працэсе яе працы, ведаем іх навуковую і практычную значнасць, паважлівыя адносіны да іх студэнтаў. Цесныя кантакты ў коле калег-мовазнаўцаў рэспублікікі даюць падставы зрабіць дастаткова поўнае ўяўленне і аб паспяховай дзейнасці Г. М. Малажай як выкладчыка і кіраўніка кафедры. Пры вялікай педагагічнай і арганізатарскай працы вельмі цяжка абагульніць сваю навукова-даследчую працу ў выглядзе доктарскай дысертацыі. Таму я далучаюся да меркавання, выказанага папярэднімі выступоўцамі, аб правамернасці прадстаўлення Г. М. Малажай да вучонага звання прафесара ў парадку выключэння.
А слова павінна быць як насенне,
якое сеем у дзень вясенні,
слова павінна прарастаць,
даваць усходы, рунець, красаваць.
Анатоль Вярцінскі
Бібліяграфія прац, якія падаюцца на гэтых старонках, — толькі частка з таго, што зрабіла прафесар Малажай Г. М. Многія ідэі знайшлі адлюстраванне і рэалізаваліся ў вусных дакладах і выступленнях на Міжнародным з’ездзе славістаў, Міжнародных і рэспубліканскіх навуковых канферэнцыях, Рэспубліканскіх нарадах, камісіях, семінарах, на сустрэчах з настаўнікамі школ Брэста і Брэсцкай вобласці, на лекцыях у аўдыторыях Інстытута ўдасканалення настаўнікаў і студэнцкіх аўдыторыях Брэсцкага ўніверсітэта і Вышэйшай педагагічнай школы г. Вайнгартэн (Германія), у парадах і рэкамендацыях да дыпломных прац выпускнікоў універсітэта, у навуковых даследаваннях аспірантаў.
Т. М. Кананенка
1968
Структура
субстантыўнай перыфразы / Г. М. Малажай //
Лінгвістычны зборнік : артыкулы,
паведамленні, матэрыялы. – Мінск,
1968. – С. 93–95.
1969
Перыфраза з апорнымі словамі «дзіця», «сын», «дачка» ў сучаснай беларускай мове / Г. М. Малажай // Тезисы
докладов научно-теоретической конференции профессорско-преподавательского
состава Брестского госпединститута имени А. С. Пушкина по итогам 1968 г.
Секция филологических наук. – Брест, 1969. – С. 93–103.
Перыфраза як адзінка маўлення / Г. М.
Малажай // Тезисы межвузовской
научно-теоретической конференции молодых ученых. – Мінск,
1969. – С. 138–139.
Перыфраза як адзінка маўлення і
аб’ект вывучэння на філалагічным факультэце /
Г. М. Малажай // Тезисы докладов республиканской
научно-методической конференции по педагогике и методике преподавания гуманитарных дисциплин
(18–19 декабря 1969 г.). – Гродно, 1969. – С. 95–97.
1970
Перыфраза і слова, іх сінанімічныя адносіны / Г. М. Малажай // Тэзісы
дакладаў маладых вучоных на лінгвістычнай канферэнцыі, 13–14 красавіка. –
Мінск, 1970. –
С. 58–61.
1971
Беларуская перыфраза / Г. М. Малажай // Маладосць. – 1971. – № 11. – С. 148–151.
Мнагачленныя апісальныя словазлучэнні /
Г. М. Малажай // Беларуская мова і літаратура ў
ВНУ : тэзісы рэспубліканскай навукова-метадычнай
канферэнцыі. – Брэст, 1971. – С. 98 –101.
Перифразы в белорусском литературном
языке : (структурно-семантическая и стилистическая характеристика) :
автореферат диссертации … кандидата филологических наук : специальность
10661 Языки народов СССР (белорусский язык) / Г. Н. Моложай ; Академия наук
Белорусской ССР, Институт языкознания им. Якуба Коласа. – Минск, 1971. –
19, [1] с.
Перыфраза як стылістычны
сродак літаратурнай мовы /
Г. М. Малажай // Беларуская мова і літаратура ў ВНУ : тэзісы
рэспубліканскай навукова-метадычнай канферэнцыі. – Брэст, 1971. – С. 104–107.
1973
Асобны від семантычна непадзельных словазлучэнняў : матэрыялы для факультатыўных заняткаў / Г. М. Малажай // Вопросы
методики преподавания языка и литературы. –
Мінск, 1973. – Вып. 4. – С. 99–109.
Выкарыстанне дыялектных матэрыялаў у курсе
сучаснай літаратурнай мовы /
Г. М. Малажай // Вывучэнне беларускай
мовы ў педінстытутах БССР : матэрыялы рэспубліканскага
навукова-метадычнага семінара. – Мінск, 1973. – С. 77–79.
Перыфрастычныя выразы : тэма са спецкурса «Беларуская фразеалогія» /
Г. М. Малажай // Вывучэнне беларускай мовы ў педінстытутах БССР : матэрыялы рэспубліканскага
навукова-метадычнага семінара. – Мінск, 1973. – С. 79–81.
Эмацыянальна-ацэначныя назвы асобы ў гаворках Брэстчыны і іх месца ў
рэгіянальным слоўніку / Г. М. Малажай // Рэгіянальныя асаблівасці беларускай мовы,
літаратуры і фальклору : тэзісы дакладаў рэспубліканскай навуковай
канферэнцыі (25–26 мая 1973 г.). – Гомель, 1973. – С. 49–51.
Эўфемізмы ў беларускай мастацкай літаратуры /
Г. М. Малажай // Беларуская мова і мовазнаўства :
міжвузаўскі зборнік. – Мінск, 1973. – Вып. 1. –
С. 96–103.
1974
Вечно живой источник / Г. Н. Моложай // Заря. – 1974. – 3 сентября.
Традыцыйныя апісальныя выразы беларускай
літаратурнай мовы / Г. М. Малажай // Беларуская мова і мовазнаўства : міжвузаўскі зборнік. – Мінск, 1974. – Вып. 2. – С.
133–142.
1975
Да этымалогіі некаторых ацэначных назваў асобы / Г. М. Малажай // Беларуская мова і
мовазнаўства : міжвузаўскі зборнік. – Мінск,
1975. – Вып. 3. – С. 50–57.
Рэцэнзіі:
Лобань, Н. Вывучэнне эмацыянальна-ацэначнай, характарыстычнай лексікі / Н. Лобань // Моўныя адзінкі ў
кантэксце : зборнік артыкулаў. – Мінск, 1989. – С. 42.
«„Аўтарка” не прэтэндуе на вычарпальнасць і
беспамылковасць сцверджанняў адносна этымалогіі названых лексем. Нельга не
заўважыць і не звярнуць увагі на цікавыя і
абгрунтаваныя аўтаравы назіранні, довады».
Перыфраза / Г. М.
Малажай // Беларуская Савецкая Энцыклапедыя : [у 12 т.] / рэдакцыйная
калегія: П. У. Броўка (галоўны рэдактар) [і інш.]. – Мінск, 1975. – Т. 8. – С. 414.
Слова жыве, слова праменіць / Г. М. Малажай //
Лінгвістычны аналіз тэксту :
матэрыялы семінара. – Мінск, 1975. – С. 57–62.
1976
З веданнем справы / Г. М. Малажай // Настаўніцкая газета. – 1976. – 9 кастрычніка. – С. 4.
Способы выражения сравнения в русском и белорусском языках / Г. Н. Моложай,
М. П. Демидова // Всесоюзная научная
конференция по проблемам обучения русскому
языку в условиях близкородственного билингвизма. – Минск, 1976. – С. 172–176.
1977
Ацэначныя назвы асобы з гаворак Брэсцкай вобласці / Г. М. Малажай // Народная
лексіка / Акадэмія навук Беларускай ССР, Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа
; [рэдактары: А. А. Крывіцкі, Ю. Ф. Мацкевіч]. – Мінск,
1977. – С. 193–198.
Рэцэнзіі:
Лобань, Н.
Вывучэнне эмацыянальна-ацэначнай, характарыстычнай лексікі / Н. Лобань// Моўныя адзінкі ў кантэксце : зборнік артыкулаў. – Мінск, 1989. – С. 42–43.
«У артыкуле Г. Малажай „Ацэначныя назвы асобы з гаворак Брэсцкай вобласці” падаецца цэлая нізка ацэначных слоў, якія ўзнікаюць, калі „людзі хутка прыкмячаюць адметнае ў характары, паводзінах, знешнім выглядзе сваіх родных, суседзяў, знаёмых, нават выпадковых сустрэчных. Прыкмячаюць і, кажучы пра іх, ужываюць словы, якія выразна характарызуюць чалавека па яго адметных рысах».
Кніга пра роднае слова / Г. М. Малажай // Полымя. – 1977. –
№ 7. – С. 249–251.
Месца стылістыкі ў сістэме лінгвістычных дысцыплін на філалагічным факультэце педінстытутаў / Г. М. Малажай // Матэрыялы рэспубліканскай канферэнцыі. – Гродна, 1977.
Супастаўляльны аналіз фразеалагізмаў твораў К. Крапівы і іх рускіх перакладаў /
Г. М. Малажай, М. П. Дзямідава / Тыпалогіі славянскіх моў і ўзаемадзеянне славянскіх літаратур. – Мінск, 1977. – С.
202–203.
1978
З дыялектнага слоўніка Брэстчыны / Г. М. Малажай // Жывое слова / Акадэмія навук Беларускай ССР,
Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа ; [рэдактары:
Ю. Ф. Мацкевіч, І. Я. Яшкін]. – Мінск, 1978. – С. 241–250.
Способы выражения сравнения в произведениях
А. П. Чехова и в их белорусских переводах / Г. Н. Моложай //
Чеховский сборник. – Таганрог, 1978. – С. 63–69.
1979
Для тых, хто нераўнадушны / Г. М. Малажай // Настаўніцкая
газета. – 1979. –
4 жніўня. – С. 3.
Майстэрня слова / Г. М. Малажай // Настаўніцкая газета. –
1979. – 27 чэрвеня. – С. 3.
Слова ў кантэксце / Г. М. Малажай //
Слова, фразеалагізм і кантэкст : зборнік артыкулаў. – Мінск, 1979. –
С. 3–9.
Способы выражения сравнения в повестях, рассказах
Л. Н. Толстого и в их белорусских переводах / Г. Н. Моложай, М. П. Демидова // Язык и стиль произведений
Л. Н. Толстого : республиканский сборник научных трудов. –
Тула, 1979. – С. 72–77.
1980
Лінгвістычны
эксперымент як адзін з прыёмаў аналізу мастацкага тэксту /
Г. М. Малажай // Беларуская фразеалогія,
лексікалогія : зборнік навуковых артыкулаў. – Мінск, 1980. –
С. 90–111.
Ляшук, В. Остановиться, оглянуться / В. Ляшук, Г. Моложай //
Заря. – 1980. –
19 января. – С. 4.
1981
Вучэбная кніга будучага настаўніка / Г. М. Малажай // Народная асвета. – 1981. –
№ 9. – С. 179.
Зразумела, даходліва / Г. М.
Малажай // Настаўніцкая газета. –
1981. – 19 снежня. – С. 4.
Крыніца ўзбагачэння / Г. М.
Малажай // Літаратура і мастацтва. – 1981. – 11 снежня. –
С. 6.
Прыкладная тэматыка курсавых прац /
Г. М. Малажай // Слова, фразеалагізм у кантэксце :
зборнік артыкулаў. – Мінск, 1981. – С. 72–83.
1982
Глыбіня слова / Г. М. Малажай // Літаратура і мастацтва. –
1982. – 30 красавіка. – С. 7.
Купалава слова ў кантэксце : (спробы
лінгвааналізу верша «Як я полем іду...») /
Г. М. Малажай, М. П.
Дзямідава // Слова і фразеалагізм у кантэксце : зборнік
артыкулаў. – Мінск, 1982. – С. 3–9.
Курсавая студэнцкая праца : (слова, фразеалагізм, словазлучэнне) / Г. М. Малажай //
Слова і фразеалагізм у кантэксце : зборнік артыкулаў. – Мінск, 1982. – С. 55–61.
Ляшук, В. Слова пра
настаўніка : да 60-годдзя Уладзіміра Калесніка / В. Ляшук,
Г. Малажай // Настаўніцкая газета. – 1982. –18 верасня. – С. 4.
Расшыфроўка фразеалагізмаў / Галіна Малажай, Станіслаў
Рачэўскі // Літаратура і мастацтва. – 1982. –26 сакавіка. – С. 7.
1983
Дыялектнае слова Магілёўшчыны :
матэрыялы да абласнога слоўніка / Г. М. Малажай //
Беларуская лінгвістыка. – 1983. – Вып. 24. –
С. 74–75.
Марфалогія і правапіс / Г. М. Малажай, І. А. Шумская // Праграмы
факультатываў па беларускай мове і літаратуры. –
Мінск : Народная асвета, 1983.
1984
Алітэрацыя / Г. М. Малажай // Энцыклапедыя
літаратуры і мастацтва Беларусі : у
5 т. / рэдкалегія: І. П. Шамякін (галоўны рэдактар)
[і інш.]. – Мінск, 1984. – Т. 1. – С. 87.
Асананс / Г. М. Малажай // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва
Беларусі : у 5 т. / рэдкалегія: І. П. Шамякін (галоўны
рэдактар) [і інш.]. – Мінск, 1984. – Т. 1. –
С. 200.
Афарызацыя / Г. М. Малажай // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі : у
5 т. / рэдкалегія: І. П. Шамякін (галоўны рэдактар) [і інш.]
– Мінск, 1984. – Т. 1. – С. 229.
Афарыстыка / Г. М. Малажай // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва
Беларусі : у 5 т. / рэдкалегія: І. П. Шамякін (галоўны рэдактар)
[і інш.] – Мінск, 1984. – Т. 1. – С. 229.
Новае ў стылістыцы / Г. Малажай // Настаўніцкая газета. –
1984. – 16 чэрвеня. – С. 4.
1985
Стилистическая роль перифразы в белорусском фольклоре (на материале устнопоэтических произведений,
записанных на Брестчине) /
Г. Н. Моложай // Региональные особенности восточнославянских языков, литератур, фольклора иметоды их
изучения : тезисы докладов и сообщений
ІІІ республиканской конференции :
в 2 ч. – Гомель, 1985. –
Ч. 1. – С. 137–139.
Увагу — фразеалогіі ранейшых часоў :
(тэзісы) / Г. Малажай, М. Аляхновіч // Пытанні
лексікалогіі, фразеалогіі, стылістыкі : зборнік навуковых
артыкулаў. – Мінск, 1985. – С. 33.
1986
Алітэрацыя / Г. М. Малажай // Янка Купала : энцыклапедычны
даведнік / рэдкалегія:
І. П. Шамякін (галоўны рэдактар)
[і інш.]. – Мінск,
1986. – С. 38.
Афарызм / Г. М. Малажай // Янка
Купала : энцыклапедычны даведнік / рэдкалегія:
І. П. Шамякін (галоўны
рэдактар) [і інш.]. – Мінск, 1986. – С. 53.
Лінгвістычныя вечары / Г. М. Малажай, М. І. Новік // Народная асвета. – 1986. – № 3. – С. 49–53.
Перыфраза / Г. М. Малажай // Янка
Купала : энцыклапедычны даведнік / рэдкалегія:
І.
П. Шамякін (галоўны рэдактар) [і інш.]. – Мінск, 1986. – С. 474–475.
1987
Ляшук, В. Музыка верша / В. Ляшук, Г.
Малажай // Настаўніцкая газета. – 1987. – 15 красавіка. – С. 3.
Некаторыя напрамкі ўдасканалення прафесійнай падрыхтоўкі
студэнтаў-філолагаў / Г. М. Малажай //
Проблемы филологического образования :
материалы Республиканской конференции. – Минск, 1987.
Неспакойныя радкі / Г. М. Малажай // Літаратура і мастацтва. –
1987. – 10 красавіка. – С. 6–7.
Перыфраза / Г. М. Малажай // Энцыклапедыя
літаратуры і мастацтва Беларусі : у 5 т. / рэдкалегія: І.
П. Шамякін (галоўны рэдактар) [і інш.]. – Мінск, 1987. –
Т. 4. – С. 267–268.
1988
Лінгвістычныя вечары / Г. М. Малажай, М. І. Новік
// Беларуская мова і літаратура ў школе. – 1988. –
№ 2. – С. 27–31.
Ляшук, В. Я. Выхаванне хараством / В. Я. Ляшук,
Г. М. Малажай //
Беларуская літаратура : рэспубліканскі
міжведамасны зборнік. – Мінск, 1987. – Вып. 16. –
С. 171–175.
Міжпрадметныя
сувязі з літаратурай пры вывучэнні лексікі і фразеалогіі / Г. М. Малажай // Беларуская мова і
літаратура ў школе. – 1988. – № 6. – С. 27–31.
1989
Каго чакае школа : сустрэча за «круглым сталом» /
А. У. Працэвіч [і інш.] ; гутарку запісала Л. Бялкоўская //
Настаўніцкая газета. – 1989. – 24 чэрвеня. – С. 3. –
Сярод удзельнікаў: Г. М. Малажай.
Міжпрадметныя
сувязі з літаратурай пры вывучэнні лексікі і фразеалогіі /
Г. М. Малажай // Беларуская мова і літаратура ў
школе. – 1989. – № 1. – С. 25–29. – Працяг. Пачатак: №
6, 1988.
Міжпрадметныя сувязі з літаратурай пры вывучэнні сінтаксісу і пунктуацыі /
Галіна Малажай // Беларуская мова і літаратура ў
школе. – 1989. – № 12. – С. 25–28.
Міжпрадметныя сувязі з літаратурай
пры вывучэнні словаўтварэння і марфалогіі / Галіна Малажай // Беларуская мова і літаратура ў школе. –
1989. – № 2. – С. 11–15. – Працяг. Пачатак: № 6, 1988.
Міжпрадметныя сувязі з літаратурай
пры вывучэнні словаўтварэння і марфалогіі / Галіна Малажай // Беларуская мова і літаратура ў школе. –
1989. – № 6. – С. 21–26. – Працяг. Пачатак: № 6, 1988.
Творчасці зярняты залатыя / Г. М.
Малажай // Чырвоная звязда. – 1989. – 17 ліпеня.
Трэба аднаўляць крыніцу / Г. М. Малажай // Заря. – 1989. – 14 июля. – С. 3.
1990
Выкарыстанне літаратурных твораў пры вывучэнні сінтаксісу і пунктуацыі /
Г. М. Малажай // Беларуская мова і літаратура ў
школе. – 1990. – № 8. – С. 62–66.
1991
Светлы след Максіма
Багдановіча ў беларускай мове /
Г. М. Малажай // Беларуская мова і літаратура ў школе. –
1991. – № 4. – С. 50–52.
Уступны экзамен : якім яму
быць? / Г. М. Малажай // Беларуская мова і літаратура ў школе. – 1991. – № 1. – С. 36–37.
Эпітэты ў мастацкім радку / Г. М. Малажай // Беларуская мова і літаратура ў школе. – 1991. – № 12. –
С. 73.
1992
Афарыстычнае слова Купалы / Г. М. Малажай // Матэрыялы навукова-творчай канферэнцыі «Па сонца, па
долю» да 110-х угодкаў з дня нараджэння і 50-х угодкаў з дня смерці вялікага
песняра Беларусі Янкі Купалы. – Брэст, 1992. – С. 23–25.
Кананенка, Т. М. Ацэначныя назвы асобы ў гаворках Брэстчыны /
Т. М. Кананенка,
Г. М. Малажай // Жывое народнае слова :
дыялекталагічны зборнік. – Мінск, 1992. – С. 153–159.
О преподавании курса «Лингвистический
анализ текста» / Г. М. Моложай // Lіtегаtüгіnе izlіпgvіstіnе tеkstо аnаlіzе. – Šіаuliai, 1992.
Памяць беларускага народа ў традыцыйных
перыфразах нашых дзён /
Г. М. Малажай // Мова, літаратура, краязнаўства : тэзісы
дакладаў навукова-практычнай канферэнцыі :
у 2 ч. – Брэст, 1992. – Ч. 1.
Роля філалагічнай школы Ф. М. Янкоўскага
ў адраджэнні беларусаў / Г. М. Малажай // Асвета. Гісторыя.
Мова : тэматычны зборнік навуковых прац па беларусазнаўству. – Брэст,
1992.
Руплівы даследчык і выдатны педагог (слова ў кантэксце пашаны і памяці) /
Г.
Малажай // Моўныя адзінкі і кантэкст : зборнік артыкулаў. – Мінск,
1992. – С. 6–23.
1993
Адлюстраванне
народнай маралі ў ацэначных словах,
фразеалагізмах Брэсцка-Пінскага Палесся / Г. М. Малажай // Шануючы
спадчыну Я. Карскага. – Гродна, 1993.
Месца і роля беларуска-польскіх моўных супастаўленняў і перакладу ў
падрыхтоўцы настаўніка-філолага / Г. М.
Малажай, Т. М. Кананенка // Беларуска-польскае ўзаемадзеянне ў галіне
культуры : матэрыялы навукова-практычнай канферэнцыі. – Брэст,
1993. – С. 70–73.
Некалькі праблем навукова-метадычнага
забеспячэння выкладання беларускай мовы ў сістэме народнай адукацыі / Г. М. Малажай // Праблемы нацыянальнай
філалагічнай адукацыі ў ВНУ Беларусі : матэрыялы рэспубліканскай
навукова-метадычнай канферэнцыі (22–23 красавіка 1992 г.). – Гродна,
1993. – С. 64–66.
Некаторыя асаблівасці публіцыстычнага стылю Максіма Гарэцкага / Г. М. Малажай,
М. І. Пашкевіч // Словам адраджаць
чалавека : да 100-годдзя з дня нараджэння
М. І. Гарэцкага : (тэзісы
дакладаў і паведамленняў навуковай канферэнцыі, Брэст,
24 сакавіка 1993
г.) : у 2 ч. – Брэст, 1993. – Ч. 2. – С. 20–22.
Рэспубліканская алімпіяда школьнікаў па беларускай мове / Г. М. Малажай // Роднае слова. –
1993. – № 8. – С. 40–42.
1994
Адлюстраванне народнай маралі ў ацэначных
назвах і фразеалагізмах Брэсцка-Пінскага Палесся / Г. М. Малажай //
Рэгіянальныя асаблівасці
Берасцейска-Пінскага Палесся ў мове, фальклоры і літаратуры : матэрыялы рэспубліканскай навуковай канферэнцыі, 9–10 лістапада 1994 г. – Брэст, 1994. – С. 89–91.
Актыўная і пасіўная лексіка / Г. М. Малажай // Беларуская мова :
энцыклапедыя /
пад рэдакцыяй А. Я. Міхневіча. – Мінск, 1994. – С. 22–23.
Багдановіч Максім Адамавіч / Г. М. Малажай // Беларуская мова :
энцыклапедыя /
пад рэдакцыяй А. Я. Міхневіча. – Мінск, 1994. – С. 65–67.
Зваротак / Г. М. Малажай // Беларуская
мова : энцыклапедыя / пад рэдакцыяй
А. Я. Міхневіча. – Мінск, 1994. – С. 220–221.
Ляшук Вера Якаўлеўна : творчы
партрэт / Г. М. Малажай // Беларускія пісьменнікі :
біябібліяграфічны слоўнік : у 6 т. / пад рэдакцыяй
А. В. Мальдзіса. – Мінск,
1994. – Т. 4. – С. 54.
Месца і роля беларуска-польскіх моўных
супастаўленняў і перакладу ў падрыхтоўцы настаўніка-філолага / Г. М. Малажай //
Беларусіка = Albaruthenica / рэдактары: А. Мальдзіс
[і інш.]. – Мінск, 1994. – Кн. 3 : Нацыянальныя і рэгіянальныя
культуры, іх узаемадзеянне. – С. 365–370.
Параўнальныя канструкцыі / Г. М. Малажай // Беларуская мова : энцыклапедыя /
пад рэдакцыяй А. Я. Міхневіча. – Мінск, 1994. – С. 414–415.
Перыфраза / Г. М. Малажай // Беларуская мова : энцыклапедыя / пад
рэдакцыяй
А. Я. Міхневіча. – Мінск, 1994. – С. 421–422.
Устаўныя канструкцыі / Г. М. Малажай // Беларуская мова : энцыклапедыя /
пад рэдакцыяй А. Я. Міхневіча. – Мінск, 1994. – С. 576–577.
Эўфемізмы ў беларускай мастацкай
літаратуры /
Г. Малажай // Слова беларускае. – Мінск, 1994. – С. 161–166.
1995
Тэматычная разнастайнасць ацэначных назваў асобы Берасцейска-Пінскага Палесся / Г. М. Малажай // Проблемы восточнославянских языков : науковий збірник. –
Киïв, 1995.
1996
Ведаў,
любіў, адмыслова карыстаўся / Г.
М. Малажай // Крыніца. – 1996. – № 1. – С. 42.
Лексіка-фразеалагічная адметнасць мовы твораў Георгія Марчука / Г. М. Малажай // Праблемы
адукацыі, навукі, культуры Беларускага Палесся : матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі (22–23 лістапада 1996 года, г.
Мазыр) : у 2 ч. – Мазыр, 1996. – Ч. 1. –
С. 79–80.
Перыфраза ў сістэме ўстойлівых адзінак мовы /
Г. М. Малажай // Нungаго-Аlbоruthеnіса 1996 : матэрыялы канферэнцыі, 19 красавіка 1996 г. –Будапешт, 1996. – С. 30–31.
Функцыянальны аспект у выкладанні лінгвістычных дысцыплін у
вышэйшай школе / Г. М. Малажай // Новы
змест моўнай адукацыі і яго
рэалізацыя : матэрыялы рэспубліканскай навукова-метадычнай канферэнцыі (19–20 кастрычніка
1995 г.). – Мазыр, 1996. – Ч. 1. – С. 72–74.
1997
Адчуванне гістарычнага быцця / Галіна Малажай, Тамара
Кананенка // Крыніца мудрасці і ведаў : зборнік навуковых артыкулаў. – Брэст, 1997. – С. 67–70.
Выкарыстанне ідэй Л. Выгоцкага пры
фарміраванні ў працэсе навучання моўнай асобы / Г. М. Малажай //
Проблема взаимодействия в исследованиях философов, психологов, педагогов :
материалы региональной научно-практической конференции, посвященной 100-летию
со дня рождения Л. С. Выготского (27–28 мая 1997 г.). –
Брест, 1997. – С. 225–228.
Дыферэнцыяцыя зместу і сэнсу — галоўная
ўмова разумення тэксту (лінгвадыдактычны аспект) / Г. М. Малажай //
Философия понимания и современные социально-гуманитарные исследования :
материалы Республиканской научно-практической конференции (13–14 мая
1997 г.). – Брест, 1997. – С. 59–63.
Персаналія як адзін з відаў лексікаграфічных
даведнікаў /
Г. М. Малажай //
II рэспубліканскія навуковыя чытанні, прысвечаныя С. Некрашэвічу : матэрыялы дакладаў і
паведамленняў. – Гомель, 1997. – С. 43–46.
Роля ўстаўных
канструкцый у мастацкіх творах (на матэрыяле
раманаў Г. Марчука) / Г. М. Малажай, Н. М. Чалюк // Праблемы адукацыі, культуры і навукі Беларускага
Палесся : матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі (22–23 лістапада 1996 г.) :
у
3 ч. – Мазыр, 1997. – Ч. 3. – С. 15–16.
Стылістычная роля іншамоўных сродкаў у творах
Ул. Арлова і К. Тарасава пра Казіміра Лышчынскага / Малажай Г. М.,
Уюн Г. А. // Знакамітая постаць : матэрыялы грамадска-палітычных чытанняў,
прысвечаных памяці К. Лышчынскага (27–28 мая 1997 г.). –
Брэст, 1997. – С. 75–77.
Тварэнне легенды родным словам /
Галіна Малажай // Крыніца мудрасці і
ведаў : зборнік навуковых артыкулаў. – Брэст, 1997. – С. 64–67.
Характарыстычная
роля перыфраз у мастацкіх і публіцыстычных творах пра Казіміра Лышчынскага / Г. М. Малажай // Знакамітая постаць : матэрыялы грамадска-палітычных чытанняў, прысвечаных памяці К. Лышчынскага (27–28 мая
1997 г.). – Брэст, 1997. – С. 49–53.
1998
«Гараваць» —
не заўсёды бедаваць / Г. М. Малажай // Святло
сакавіцкага слова : зборнік навуковых артыкулаў да 60-х угодкаў прафесара
Г. М. Малажай. – Брэст, 1998. –
С. 78–82.
«Людзям трэба
пазбягаць ... такой вады, што не цячэ» (М. Радзевіч) / Г. М. Малажай
// Святло сакавіцкага слова : зборнік навуковых артыкулаў да 60-х
угодкаў прафесара Г. М. Малажай. – Брэст, 1998. – С. 91–95.
Вызначэнне семантыкі дыялектызмаў пры лінгвістычным аналізе мастацкіх
тэкстаў / Г. М. Малажай // Чалавек. Этнас.
Тэрыторыя. Праблемы развіцця заходняга рэгіёна Беларусі : матэрыялы міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі
(23–24 красавіка 1998 г.). – Брэст, 1998. – Ч. 1. – С. 177–182.
Вызначэнне
семантыкі дыялектызмаў пры лінгвістычным аналізе мастацкіх тэкстаў / Галіна Малажай // Берасцейскія
карані ’98 : гісторыка-краязнаўчы і літаратуразнаўчы зборнік /
[рэдкалегія: Г. С. Тамашэвіч (галоўны рэдактар) і інш.]. – Брэст, 1998. – С. 300–304.
Канататыўныя
сродкі ў тэксце паэмы А. Міцкевіча «Пан Тадэвуш» / Г. М. Малажай // Вечныя праблемы і вобразы ў творчасці
Адама Міцкевіча : (зборнік матэрыялаў Міжнароднай навукова-тэарэтычнай
канферэнцыі «Асоба і творчасць А. Міцкевіча ў кантэксце сусветнай літаратуры»). – Брэст, 1998. – С. 203–210.
Лінгвістычны
аналіз тэксту :
дыферэнцыяцыя зместу і сэнсу / Галіна
Малажай // Роднае слова. – 1998. – № 3. – С. 70–73.
Мэта і задачы
вывучэння беларускай мовы ў школах з рускай мовай навучання /
Г. М. Малажай // Святло сакавіцкага слова :
зборнік навуковых артыкулаў да 60-х угодкаў прафесара Г. М. Малажай. – Брэст, 1998. – С. 83–91.
Некалькі
праблем навукова-метадычнага забеспячэння выкладання беларускай мовы ў сістэме
народнай адукацыі / Г. М. Малажай
// Святло сакавіцкага слова : зборнік навуковых артыкулаў да 60-х угодкаў
прафесара Г. М. Малажай. – Брэст, 1998. –
С. 95–98.
Прыпынілася,
каб азірнуцца... / Г. М. Малажай // Святло сакавіцкага слова : зборнік навуковых
артыкулаў да 60-х угодкаў прафесара Г. М. Малажай. – Брэст, 1998. – С. 6–24.
Светлы след
на роднай зямлі : да 80-годдзя з дня
нараджэння Ф. М. Янкоўскага /
Г. М. Малажай // Беларуская мова і літаратура. – 1998. –
Вып. 3. – С. 102–109.
Семантычны
дыялектызм «гараваць» і яго дэрываты /
Г. М. Малажай // Духоўная і культурная спадчына Беларускага
Палесся. – Гомель, 1998. –
С. 54–57.
Стылістычная
абумоўленасць выкарыстання галіцызмаў у беларускім перакладзе паэмы «Пан
Тадэвуш» Адама Міцкевіча /
Г. М. Малажай, Г. А. Уюн // Вечныя праблемы і вобразы ў творчасці
Адама Міцкевіча : (зборнік матэрыялаў Міжнароднай
навукова-тэарэтычнай канферэнцыі «Асоба і творчасць А. Міцкевіча ў
кантэксце сусветнай літаратуры»). – Брэст, 1998. – С. 211–216.
Функцыянальная
значнасць моўных адзінак / Г. М.
Малажай // Веснік Брэсцкага ўніверсітэта. – 1998. – № 1. –
С. 49–55.
1999
Афарыстычнасць
мовы «Тварэння легенды» Ул. Калесніка / Г. М. Малажай // Праблемы сучаснай беларусікі : матэрыялы навуковай
канферэнцыі, прысвечанай 75-годдзю У. Калесніка (20 верасня 1997 г.). – Брэст, 1999.
– С. 56–57.
Змест і
структура курса беларускай мовы ў 12-гадовай школе з рускай мовай навучання / Г. М. Малажай // Праблемы сучаснай
беларусікі : матэрыялы навуковай канферэнцыі, прысвечанай 75-годдзю
У. Калесніка (20 верасня 1997 г.). – Брэст, 1999. – С. 57–59.
Змястоўны
дапаможнік па фразеалогіі беларускай мовы / Г. М. Малажай // Настаўніцкая газета. – 1999. – 23 ліпеня. – С. 3.
Лінгвістычнае прачытанне апавядання Марыі Радзевіч «Чорная вада» /
Малажай Г. М. // Зборнік
навуковых матэрыялаў, прысвечаных 75-годдзю і 130-годдзю з дня нараджэння Івана
Мележа і Марыі Радзевіч. – Брэст, 1997. – С. 89–91. Найгалоўнейшае,
ад чаго не адступлюся... / Г. М. Малажай // Крыніца. – 1999. – № 1. – С. 26–30.
Настаўніку
беларускай мовы — новая навуковая праца /
Г. М. Малажай // Народная трыбуна. – 1999. – 8 чэрвеня. – С. 2.
Стылістычная роля галіцызмаў у мове твораў Івана Мележа / Малажай Г. М.,
Уюн
Г. А. // Зборнік навуковых матэрыялаў, прысвечаных
75-годдзю і 130-годдзю з дня нараджэння Івана Мележа і Марыі Радзевіч. – Брэст, 1997. –
С. 41–44.
Урокі творчай
працы і жыцця / Г. М. Малажай // Жыццём
слугуючы Айчыне : матэрыялы навуковай канферэнцыі да 80-х угодкаў
прафесара Фёдара Янкоўскага (19 лістапада 1998 г.). – Брэст, 1999. – С. 7–9.
Фразеалагічная
варыянтнасць на аснове тэматычнай агульнасці назоўнікаў, адпаведных заменнікам ФА, у гаворках
Берасцейшчыны / Г. Малажай, В. Касцючык // Studia Russica ХVІI. – Budapest, 1999. – С. 275–283.
Штодзённы клопат Івана Мележа… / Малажай Г. М. // Зборнік навуковых матэрыялаў, прысвечаных 75-годдзю і 130-годдзю з
дня нараджэння Івана Мележа і Марыі Радзевіч. – Брэст, 1999. –
С. 39–40.
2000
Адзін са
спосабаў выражэння суб’ектыўнай мадальнасці ў мастацкім кантэксце /
Г. М. Малажай // Загароддзе-2 : матэрыялы
міжнароднай навуковай канферэнцыі. – Мінск, 2000. – С. 137–142.
Беларускае
дыялектнае слова ў кантэксце мастацкага твора / Г. М. Малажай // Беларусіка. – Мінск, 2000. – С. 83–89.
Функцыянальная
значнасць стылістычна маркіраваных моўных сродкаў у навуковым кантэксце / Г. М. Малажай // Матэрыялы навуковай канферэнцыі
«Сучасныя праблемы беларусікі», прысвечанай прафесару Уладзіміру Андрэевічу
Калесніку (16–17 снежня 1999 г.). – Брэст, 2000. – С. 162–165.
Чытаючы з
«Нялёгкіх дарог» Фёдара Янкоўскага /
Г. М. Малажай // Улюбёны ў роднае слова : зборнік навуковых
артыкулаў. – Мінск, 2000. – С. 13–18.
2001
Беларускае
гутарковае слова як сродак вобразнасці ў мастацкім кантэксце /
Г. М. Малажай // Мастацкі вобраз: генезіс,
эвалюцыя, сучасны стан : матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі, 28–30 верасня 2000 года. – Брэст,
2001. –
С. 162–166.
Беларускае
дыялектнае слова ў мастацкім кантэксце / Г. М. Малажай // Беларусіка = Albaruthenica. – Мінск, 2001. –
Кн. 19 : Беларуская мова: шляхі развіцця, кантакты,
перспектывы : матэрыялы ІІІ міжнароднага кангрэса беларусістаў «Беларуская
культура ў дыялогу цывілізацый» (Мінск, 21–25 мая, 4–7 снежня
2000 г.). – С. 69–73.
Некаторыя
моўныя сродкі выяўлення суб’ектыўнай мадальнасці ў паэтычным кантэксце Зінаіды
Дудзюк / Г. Малажай // «І спее слова
дабрынёй...» : матэрыялы рэгіянальнай навукова-практычнай канферэнцыі (12
красавіка 2000 г.). – Брэст, 2001. – С. 48–52.
Перыфраза / Г. М. Малажай // Беларуская энцыклапедыя : у
18 т. / рэдкалегія: Г. П. Пашкоў [і інш.]. –
Мінск, 2001. – Т. 12 – С. 322.
2002
Слова ў
мастацкім кантэксце: праблемы яго вытлумачэння і
асэнсавання на ўроках беларускай літаратуры ў базавай школе /
Малажай Г. М., Чалюк Н. М. // Традиционное и новаторскае в преподавании
литературы в школе и вузе : материалы международной научной конференции,
20–21 ноября 2001 года. – Брест, 2002. – Ч. 2. – С. 39–43.
Характарыстычнае
слова ў мастацкім кантэксце Фёдара Янкоўскага / Г. М. Малажай,
Л. I. Арочка // Актуальныя пытанні беларускай
лінгвістыкі : да 80-годдзя з дня нараджэння прафесара
М. С. Яўневіча : зборник навуковых артыкулаў. – Мінск,
2002. – С. 114–118.
2003
Інтэртэкставыя
адзінкі маўлення ў навуковых працах
Уладзіміра Калесніка /
Г. М. Малажай // Рэгіянальныя
асаблівасці Брэсцка-Пінскага Палесся ў мове і літаратуры : матэрыялы
рэспубліканскай навуковай канферэнцыі, прысвечанай 80-годдзю з дня нараджэння
У. Калесніка (24–25 кастрычніка
2002 г.). – Брэст, 2003. – С. 97–100.
Стылістычная
роля перыфраз у мастацкім кантэксце Янкі Купалы і Якуба Коласа /
Г. М. Малажай // Наша класіка: традыцыі,
наватарства, яе сучасная інтэрпрэтацыя ў ВНУ і школе : матэрыялы
Рэспубліканскай навуковай канферэнцыі (23–24
снежня 2002 г.). – Брэст, 2003. – С. 122–127.
2004
Сэнсава-стылістычная
роля гутарковага слова ў мастацкім кантэксце /
Г. М. Малажай // Слова і фразеалагізм у літаратурным і дыялектным
кантэксце. – Брэст, 2004. –С. 11–16.
Функцыянальная
значнасць стылістычна маркіраваных моўных сродкаў у навуковым кантэксце / Г. М. Малажай // Слова і фразеалагізм у
літаратурным і дыялектным кантэксце. – Брэст, 2004. –С. 50–53.
1974
Беларуская
перыфраза : (кароткі слоўнік) / Г. М. Малажай
; навуковы рэдактар
Ф. М. Янкоўскі. –
Мінск : Вышэйшая школа, 1974. – 160 с.
Рэцэнзіі:
Gutschmidt, K. Standund Probleme der phraseologischen Forschung in der
Belorussischen SSR /
К. Gutschmidt // Aktualle Probleme der Phraseologie. –Leipzig, 1976. – C.
155.
«Die restlichen
zwei Wörterbücher sollen hier nur genannt werden: es sind dies eine kleine
Sammlung volkssprachlicher und folkloresprachlicher Vergleiche von
F. Jankowski / Belaruskija narodnyja parownanni, Minsk 1972, 273 s./ und
ein Verzeichnis von Peripfrasen in der Sprache der Literatur und der Presse von
H.M. Malažaj / Belaruskaja peryfraza, Minsk 1974, 159 s./».
Лепешаў, І. Я. Слоўнік перыфраз / І. Я. Лепешаў //
Настаўніцкая газета. – 1975. – 17 верасня.
«Слоўнік Г. М. Малажай „Беларуская перыфраза” (выдавецтва „Вышэйшая школа”,
1974) — першая спроба стварэння даведніка такога тыпу. У кнізе сабраны найбольш арыгінальныя індывідуальна-аўтарскія
і найбольш тыповыя традыцыйныя апісальныя выразы. Пададзеныя ў слоўніку
перыфразы (іх каля 700) — гэта толькі
невялікая, шостая частка з таго, што вылучыла даследчыца з твораў 98 беларускіх пісьменнікаў, а таксама з
часопісаў і газет /.../
Кніга адрасуецца студэнтам філалагічных факультэтаў, але яе можна з поспехам выкарыстаць і ў сярэдняй школе, асабліва пры падрыхтоўцы вучняў
да класных ці дамашніх сачыненняў: змешчаныя
ў слоўніку перыфразы спатрэбяцца пры падборы кантэкстуальных сінонімаў да
пэўных слоў, а таксама могуць стаць узорам для стварэння вучнямі сваіх уласных
апісальных выразаў».
Коломіець, М. П. Короткий словнік перифраз /
М. П. Коломіець, У. С. Регушевський. – Киïв : Радянська школа, 1985. –
С. 3.«У
радянському мовознавстві перифрази недавно стали предметом докладного
дослідження... Перша ластівка з’явилася у Білорусіï: Малажай Г. М.
Беларуская перыфраза. – Мінск : Вышэйшая школа, 1974. – 159 с.».
Тамашэвіч, Т. Беларуская перыфраза / Т. Тамашэвіч, В. Шур // Беларуская
фразеалогія, лексікалогія : зборнік артыкулаў. – Мінск, 1980. –
С. 121–123.
Тондзель, М. Беларуская перыфраза / М. Тондзель //
Беларусь. – 1975. – № 5. – С. 25.
«Перыфраза, падкрэслівае Г. Малажай, абазначае адно паняцце, служыць знакам
якой-небудзь адной з’явы рэчаіснасці. Гэта асаблівасць
перыфрастычных выразаў збліжае іх з фразеалагізмамі. Аднак
фразеалагізмы — гатовыя адзінкі мовы, а перыфразы становяцца асобнымі найменнямі толькі ў пэўнай сітуацыі, пэўным мастацкім апісанні, у працэсе маўлення: „Трашчыць
зімовы кажух фінскай затокі”
(З. Бядуля); „Зрокам памяці бачыш, як кішыць на пяску пена”
(Я. Брыль) /.../
Трэба падкрэсліць, што хоць гэта і першая спроба стварэння слоўніка перыфраз, зроблены ён на багатым фактычным матэрыяле, вызначаецца грунтоўнай аргументацыяй, умелай кампаноўкай артыкулаў (навуковы рэдактар выдання — доктар філалагічных навук прафесар
Ф. М. Янкоўскі).
Кніжка Г. Малажай прынясе чытачу светлую радасць сустрэчы з вобразным,
самабытным, гаваркім словам, радасць адкрыцця неацэнных
скарбаў, нязгасных дыяментаў роднай мовы».
Шкраба, Р. Слова і вобраз / Р. Шкраба/
Полымя. – 1975. – № 6. – С. 227–238.
«Гэта,
мусіць, ці не першая спроба наогул у славянскай філалогіі даць слоўнік такога
тыпу. Ва ўсякім выпадку, нават у спецыяльных
працах, прысвечаных лексікалогіі, сярод самых разнастайных
слоўнікаў — фразеалагічных, тлумачальных, этымалагічных, паронімаў — слоўнікі перыфраз не называюцца /.../
Слоўнік Г. Малажай „Беларуская перыфраза” асабліва каштоўны сваім фактычным матэрыялам. Яго цікава чытаць. Яшчэ цікавей звярнуцца да кантэксту, прасачыць, як традыцыйная перыфраза пад пяром сапраўднага майстра атрымлівае новае жыццё альбо як арыгінальная перыфраза пераклікваецца з іншымі вобразамі твора, уключаецца ў іх
сістэму».
Юрченко, О. С. Фразеологічні перифрази украïнськоі літературноï мови / О. С. Юрченко. – Харків, 1983. –
С. 10.
«У цьому році з’являеться
перший східнослов’янський словник перифраз, укладений Г. М. Малажай
(Малажай) на матеріалі білоруськоï мови, с. 3–15 (передмова), с. 16–135 (словник перифраз на 692 одиниці опису),
с. 136–148 (покажчик слів, синонімічних до
перифраз), с. 149–159 (перелік перифраз); науковий
редактор — проф. Ф. М. Янковський».
1980
Сучасная беларуская мова : перыфраза / Г. М. Малажай ; пад рэдакцыяй Ф. М. Янкоўскага. – Мінск : Вышэйшая школа,
1980. – 93, [2] с.
Рэцэнзіі:
Аляхновіч, М. Святло роднага слова / М. Аляхновіч,
В. Несцяровіч // Літаратура і мастацтва. – 1980. – 4 ліпеня. –
С. 15.
«Г. Малажай пераканаўча даказвае, што выкарыстанне перыфраз было ўласціва не толькі класіцызму і рамантызму. Перыфрастычныя выразы — актыўны стылістычны сродак мовы сучаснай беларускай літаратуры. Наяўнасць перыфраз у мове таго ці іншага мастака слова залежыць ад індывідуальна-аўтарскай манеры пісьма, ад ідэйна-творчай задачы пісьменніка. Таму ў творах адных пісьменнікаў
(Я. Купала, Я. Колас, З. Бядуля, У. Дубоўка,
М. Лынькоў, М. Лужанін, П. Панчанка, Я. Брыль) перыфразы
ўжываюцца часта, а ў мове другіх аўтараў (К. Крапіва, І. Шамякін, А. Вялюгін,
С. Грахоўскі, В. Быкаў) яны — з’ява рэдкасная».
Германовіч, І. К. [Рэцэнзія] / І. К. Германовіч // Веснік БДУ. Серыя 4,
Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. Псіхалогія. – 1980. – № 3. –
С. 74–75. –Рэцэнзія на кнігу: Сучасная беларуская мова :
перыфраза / Г. М. Малажай. – Мінск : Вышэйшая школа,
1980.
«Вывучэнне
перыфрастычных выразаў беларускай мовы пачалося зусім нядаўна. Ініцыятарам
гэтага выступіла дацэнт Брэсцкага педагагічнага
інстытута імя А. С. Пушкіна, Г. М. Малажай. Дзесяць гадоў
таму назад яна выдала кароткі слоўнік „Беларуская перыфраза”, у якім растлумачыла і праілюстравала
прыкладамі з мастацкіх, публіцыстычных і фальклорных твораў 692 памянёныя намінатыўныя адзінкі. Слоўнік быў прыхільна
сустрэты чытачамі і высока ацэнены
спецыялістамі як каштоўная і арыгінальная лексікаграфічная праца. Розным
пытанням беларускіх перыфрастычных намінацый
Г. М. Малажай прысвяціла таксама шэраг грунтоўных артыкулаў. I вось перад намі новая кніжка гэтага аўтара аб беларускіх перыфразах.
Яна складаецца з прадмовы і трох раздзелаў/.../
Па сэнсавых
адносінах састаўных кампанентаў і агульнага значэння назоўнікавыя і дзеяслоўныя
перыфразы Г. М. Малажай падзяляе на два тыпы — лагічныя і
вобразныя. Да лагічных яна адносіць такія, семантыка якіх вынікае з прамых
значэнняў састаўных кампанентаў (пара сівых валасоў — старасць, маці яго
дзяцей — жонка, выскубваць нітку — прасці, убіраць у памяць — запамінаць), а да вобразных — семантыка якіх
вынікае з пераносных (метафарычных, метанімічных і інш.) значэнняў састаўных
кампанентаў (жытняе мора — палетак, крылаты метал — алюміній, горад
над Бугам — Брэст, друкаваць крок — ісці, абвіць вянком
спаткання — абняць, языком варочаць — гаварыць) /.../
Кніга Г. М. Малажай „Сучасная беларуская мова. Перыфраза”, будучы глыбокай па зместу, напісана даступна і папулярна. Можна не сумнявацца, што яна знойдзе дарогу да масавага чыгача».
Олехнович, Н. С любовью к родному слову / Н. Олехнович, В. Нестерович //
Заря. – 1980. –
І6 июля. – С. 4.
«Белорусский
читатель получил счастливую возможность увидеть, почувствовать красоту
поэтических названий — перифраз. „Адродкі Белай Русі” — так называет
белорусов Я. Купала, „атаман мужыцкай праўды” — К. Калиновский
(В. Тавлай), „беларуская пальма” — береза (Я. Брыль), „брыльянт
у кароне Навагрудчыны” — озеро Свитязь
(В. Колесник). В этом — красота и величие родного языка.
Ожидалось, верилось, что словарь — только начало интересного исследования. И вот в издательстве „Вышэйшая школа” под научной редакцией профессора Ф. М. Янковского вышла новая книга Г. Н. Моложай
„Сучасная беларуская мова. Перыфраза” (Минск, 1980) /.../
Монографическое
исследование Г. Моложай — логическое продолжение многолетнего неутомимого труда. Бережно и квалифицированно
прочитана новая страница вечной книги, название которой — белорусский язык».
Панюціч, К. Даследуецца перыфраза / Клара Панюціч, Тамара
Трыпуціна// Голас Радзімы. –
1980. – 22 мая. – С. 6.
Юрченко, О. С. Фразеологічні перифрази украïнськоï літературноï мови /
О. С. Юрченко. – Харків, 1983. – С. 11.
«Виходить 1-й
східнослов’янський вузівський підручник, спеціально прісвячений питанням
перифрастологіï: Г. М. Малажай. Сучасная беларуская мова.
Перыфраза / пад рэд. Ф. М. Янкоўскага. – Мінск :
Вышэйшая школа, 1980. – 96 с. Підручник складаеться з 3-х розділів:
Перифраза — одиниця мови (с. 5–28),
структурно-семантична характеристика перифраз (с. 27–60), стилістичне використання перифраз (с. 61–86). На с. 87–92 — покажчик перифраз, на с. 94 — список літератури
(10 назв)».
1984
Библиографический
указатель по славянскому и общему языкознанию. Профессор Федор Михайлович Янковский / Министерство
высшего и среднего специального образования Узбекской ССР, Самаркандский
государственный университет им. Алишера Навои ; [составители: А. М. Бушуй и др. ; ответственный редактор А. М.
Бушуй]. – Самарканд : [б. и.], 1984. – 213 c. – Среди составителей:
Г. Н. Моложай.
Рэцэнзіі:
Аляхновіч, М. Даследчык народных скарбаў / М. Аляхновіч,
К. Панюціч // Звязда. – 1985. – 2 сакавіка. – С. 3.«У снежні мінулага года выйшла з друку чацвёртая кніга з гэтай серыі. Яна прысвечана выдатнаму беларускаму філолагу, рупліваму даследчыку роднага
слова Ф. М. Янкоўскаму /.../З бібліяграфічнага ўказальніка можна даведацца, што на працы вядомага філолага апублікавана каля 130 рэцэнзій і водгукаў, у тым ліку і за мяжой — у Польшчы, Чэхаславакіі, ГДР і інш.»
Кавалёва, М. Ц. Прафесар Фёдар Міхайлавіч Янкоўскі. Библиографический указатель по
славянскому и общему
языкознанию / М. Ц. Кавалёва, К. М. Панюціч// Веснік БДУ. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка.
Педагогіка. Псіхалогія. – 1985. – № 2.
Мартиросов, Г. Творческий путь ученого /
Г. Мартиросов, В. Рагойша, Т. Томашевич // Гродненская
правда. – 1985. – 15 мая.
1989
Дыялектны слоўнік Брэстчыны / [складальнікі: М. М. Аляхновіч
і інш. ; рэдактары: Г. М. Малажай, Ф. Д. Клімчук]. – Мінск : Навука і
тэхніка, 1989. – 292, [2] с. – Прадмова
; Слоўнікавыя артыкулы на літары А, Б, Г, Д, Е, Ё, Ж, 3, І, О, С / Г. М. Малажай.
Рэцэнзіі:
Брыль, В. На Брестчине говорят... / В. Брыль // Советская Белоруссия. – 1989. – 28 мая.
Дыялектны слоўнік Брэстчыны // Научно-реферативный бюллетень (отечественная литература). – Минск, 1990. – № 104 : Литературоведение и языкознание. – С.
50–52.
Каралевіч, С. З моўных скарбніц Палесся / С. Каралевіч //
Заря. – 1989. – 12 мая.
«Новы слоўнік невялікі па аб’ёму, у ім прыведзена толькі самае адметнае з лексікі
беларускіх гаворак Брэстчыны, тое, што адрознівае
іх ад нарматыўнай беларускай мовы /.../
„Дыялектны
слоўнік Брэстчыны” цікавы яшчэ і тым, што ўтрымоўвае багаты ілюстратыўны матэрыял
/.../
Яшчэ адным дадаткам з’яўляюцца тэксты, што былі запісаныя ў розных вёсках
Брэсцкай вобласці. Гэта народныя казкі, песні, прыпеўкі, гісторыі „про колышню жызню” і бытавыя апавяданні».
Кускевіч, І. Гаворкі Брэстчыны : (кніга «Дыялектны слоўнік Брэстчыны») / І. Кускевіч//
Сельская праўда. – Жабінка, 1989. – 17 жніўня.
«Несумненную каштоўнасць маюць прыклады да слоў. Яны не толькі дапамагаюць раскрыць значэнне слова, але і
даюць шматлікія звесткі пра розныя
падзеі, лад жыцця, звычаі, прыкметы. Асобныя словы ілюструюцца кароткімі фальклорнымі творамі — прыказкамі, прымаўкамі,
прыпеўкамі.
„Дыялектны
слоўнік Брэстчыны” — гэта каштоўны набытак нашай культуры і навукі, ён уяўляе сабой вялікую цікавасць для тых, хто нераўнадушны да роднай мовы і беларускага
слова».
Міхайлаў, П.Дыялектны слоўнік Брэстчыны / Міхайлаў, П. // Беларуская лінгвістыка. – 1990. – Вып. 37. – С. 73–74.
Сацута, І. Дыялектны слоўнік Брэстчыны / І. Сацута //
Запаветы Леніна. – Драгічын, 1989. – 18 мая.
«Нягледзячы
на пэўныя здабыткі, прыходзіцца, на жаль, канстатаваць,
што да апошняга часу дыялектная лексіка — гэта нацыянальнае багацце — яшчэ не толькі дастаткова не вывучана, але і
не сабрана, не сістэматызавана ў слоўніках. А час не стаіць на месцы. На змену
аднаму пакаленню носьбітаў мовы прыходзіць другое,
і па гэтай прычыне многае бясследна забываецца, губляецца для нас навечна, хоць яно і патрэбна. Таму можна
толькі радавацца паяўленню
„Дыялектнага слоўніка Брэстчыны”, які выйшаў з друку на пачатку гэтага
года. У слоўніку адлюстравана разнастайнасць паўднёва-заходніх
гаворак Беларусі, іх узаемадзеянне з украінскімі гаворкамі, улічаны
шматлікія варыянты слоў».
Юрчанка, Г. З паўднёва-заходніх гаворак : («Дыялектны слоўнік Брэстчыны») / Г. Юрчанка// Полымя. – 1989. – № 6. – С. 216–219.
«Да апошняга часу друкаваліся толькі асобныя падборкі лексікі Брэстчыны. I вось гэты прагал у пэўнай меры
запоўнены /.../
„Дыялектны
слоўнік Брэстчыны” — гэта каштоўны набытак нашай культуры, навукі, усёй
грамадскасці. Ён дасць цікавы і карысны
матэрыял не толькі лексікографам, але і фанетыстам, даследчыкам сінтаксісу.
Нямала над ім давядзецца папрацаваць этымолагам. I нарэшце, слоўнік пераканальна даводзіць,
што гаворкі Брэстчыны — гэта не нейкая новая палеская або яцвяжская мова,
а дыялектная галіна агульнанацыянальнай беларускай мовы».
1980
Лепешаў, І. Я. Практыкум па беларускай мове : вучэбны дапаможнік для
філалагічных факультэтаў педагагічных інстытутаў БССР /
І. Я. Лепешаў, Г. М. Малажай,
К. М. Панюціч ; пад рэдакцыяй
Ф. М. Янкоўскага. – Мінск : Вышэйшая школа, 1980. – 300, [1] с.
Рэцэнзіі:
Кавалёў, В. К. З добрым веданнем справы / В. К. Кавалёў // Народная асвета. – 1981. – № 6. – С. 178–179.
«Хоць гэта першая спроба стварыць такі дапаможнік, але трэба сказаць, што
яна ўдалася. Аўтары кнігі — кандыдаты філалагічных навук,
дацэнты — маюць багаты вопыт выкладання гэтай дысцыпліны, добра ведаюць яе спецыфіку. Таму і пры падачы тэарэтычных
звестак, і пры распрацоўцы практыкаванняў яны зыходзяць
з галоўнай мэты: павысіць пісьменнасць студэнтаў на аснове
сістэматызацыі і паглыблення ведаў па беларускай мове. Разам з тым у задачы практыкума ўваходзяць развіццё вуснай і пісьмовай мовы студэнтаў, узбагачэнне іх слоўнікавага
запасу. Усё гэта вымагае вывучэння арфаграфіі і пунктуацыі ў цеснай узаемасувязі з іншымі раздзеламі мовазнаўства
/.../
Апошні
раздзел дапаможніка — „Дзелавыя паперы”. У ім гаворыцца пра агульныя патрабаванні да дзелавых папер, даюцца ўзоры
аб’явы, аўтабіяграфіі, заявы, распіскі, даверанасці і іншых відаў дзелавой карэспандэнцыі /.../ Пададзены
тут матэрыял, крайне неабходны для студэнта — будучага настаўніка,
у іншых філалагічных курсах не вывучаецца.
Несумненна, што „Практыкум па
беларускай мове” прынясе вялікую карысць настаўнікам».
Кацапаў, Л. А. Арыгінальны дапаможнік / Л. А. Кацапаў,
В. В. Шур // Настаўніцкая газета. – 1981. – 28 кастрычніка.
«Асабліва каштоўным у гэтай кнізе з’яўляецца тое, што аўтары далі ўзор творчага вырашэння такіх важных і мала распрацаваных у метадычным плане
пытанняў сучаснай беларускай мовы, як арфаграфічны,
пунктуацыйны, марфалагічны і сінтаксічны разбор. Аўтарам удалося, на нашу думку, знайсці такія формы падачы тэарэтычнага матэрыялу, падабраць такую сістэму
практыкаванняў і сфармуляваць заданні да іх, якія дазваляюць разглядаць
новы дапаможнік як арыгінальную працу /.../
Добрых слоў
заслугоўвае таксама распрацоўка методыкі навучання афармленню розных дзелавых
папер. Аўтары вызначаюць, якім павінен быць
змест той ці іншай дзелавой паперы ў залежнасці ад яе прызначэння,
аўтарства, прыводзяць узоры дзелавых папер у іх стылістычных варыянтах».
1981
Сучасная
беларуская літаратурная мова : зборнік практыкаванняў : вучэбны
дапаможнік для філалагічных факультэтаў педагагічных інстытутаў /
[Н. В. Гаўрош і інш. ; агульная рэдакцыя
Ф. М. Янкоўскага]. – Мінск : Вышэйшая школа, 1981. –
285, [2] с. – Фразеалогія ; Фанетыка ; Назоўнік ; Прыназоўнік /
Г. М. Малажай.
Рэцэнзіі:
Вардамацкі, Л. І дапаможнік і зборнік моўных скарбаў / Л. Вардамацкі // Слова і фразеалагізм у кантэксце : зборнік артыкулаў. – Мінск, 1982. – С. 72–74.
«Дастаткова прачытаць хоць першы параграф кожнай тэмы (а там ахоплена
многа), каб убачыць навізну ў задачах і змесце гэтай кнігі /.../
Практыкаванні
дапаможніка маюць вялікае пазнавальнае значэнне.
Яны даюць магчымасць пазнаёміцца з асобнымі фактамі гісторыі беларускай
мовы, звесткамі з гісторыі БССР, прачытаць пра
жыццёвы і творчы шлях К. Каліноўскага, Цёткі, Б. Тарашкевіча, Я. Купалы,
М. Лынькова /.../
Вялікія выхаваўчыя магчымасці зборніка. I першае знаёмства з яго зместам (праца са зборнікам) сведчаць, што яго
складальнікі імкнуліся падрыхтаваць не толькі дапаможнік для
вывучэння роднай мовы, але і для выхавання праз
мову, выхавання любові да роднага слова».
Шумская, І. А. Грунтоўная і карысная праца / І. А. Шумская // Народная асвета. – 1983. – № 2. – С. 77–78.
«Новы
практычны дапаможнік выгадна адрозніваецца ад ранейшых
тым, што тут упершыню па кожнай тэме прапануюцца заданні тэарэтычнага
характару, якія дазваляюць правільна асэнсаваць
матэрыял курса, яго месца ў сістэме мовы, развіваюць уменне крытычна
разбірацца ў лінгвістычнай літаратуры, супастаўляць
розныя погляды па асобных дыскусійных праблемах. У фармуліроўках заданняў, у падборы ілюстрацыйнага матэрыялу
адчуваецца вялікі вопыт, глыбокае веданне тэарэтычнага матэрыялу і педагагічная
добрасумленнасць аўтараў. Яны не абыходзяць складанага, спрэчнага. Наадварот,
імкнуцца засяродзіць на ім увагу чытача. Кампазіцыя раздзелаў дазваляе
паслядоўнаўскладняць назіранні над моўнымі з’явамі, грунтоўна іх
аналізаваць».
1982
Лінгвістычны аналіз тэксту : заданні,
тэксты, парады : вучэбны дапаможнік для філалагічных факультэтаў педагагічных
інстытутаў / Г. М. Малажай. – Мінск : Вышэйшая школа, 1982. –
269, [1] с.
Рэцэнзіі:
Каленкович,
Н. В начале было слово / Н. Каленкович, Н. Олехнович // Заря. –
1982. –31 декабря.
Каўрус, А. Свецяць словы / А. Каўрус// Літаратура і мастацтва. – 1982. – 26 лістапада.
«Эмацыянальная захопленасць аўтара кнігі
пры аналізе мастацкага тэксту своечасова і ў меру стрымліваецца, „астуджваецца” вонкава спакойнымі, але поўнымі
ўнутранай энергіі выказваннямі-цытатамі лінгвістаў ці літаратуразнаўцаў. Аўтар
кнігі нярэдка, паводле выразу Я. Брыля, „хаваецца за народ” — дае
слова аўтарытэтам: няхай скажа сам
той, хто першы заўважыў гаваркое слова, цікавую дэталь ці адметную рысу твора
або ўсяе творчасці пісьменніка. Аднак цытаванне падпарадкавана задачам лінгвістычнага аналізу. Арганізуе, вядзе гэты
своеасаблівы „круглы стол”
зацікаўлены і дасведчаны ў філалогіі аўтар кнігі.
Натуральна, Г. Малажай шмат увагі
аддае семантыцы і граматычнай характарыстыцы моўных адзінак — слоў,
словазлучэнняў, сказаў. Але гэта не дакучлівае калупанне ў значэннях і адценнях слоў, а грунтоўны
філалагічны, літаратурна-эстэтычны позірк на мову, яе ролю ў мастацкім творы.
Калі прасачыць,
якія аспекты, якія рысы мовы і стылю пісьменніка закрануты ў ходзе
лінгвістычнага аналізу, выявіцца, што асноўнае, характэрнае для таго ці іншага мастака слова
заўважана /.../
Як правіла, Г. Малажай
пераканальна ўзнаўляе ход аўтарскай думкі пры дасканаленні пэўных радкоў, мясцін твора.
Даследчыцы верыш, пагаджаешся з яе
вывадамі ў абсалютнай большасці выпадкаў».
1984
Беларуская мова : праграма для слухачоў
падрыхтоўчага аддзялення гуманітарных
факультэтаў педінстытутаў БССР / Г. М. Малажай. – Мінск :
Вышэйшая школа,
1984 – 11 с.
Лінгвістычны аналіз тэксту :
праграма для спецыяльнасці 2102 «Беларуская мова і літаратура»
педагагічных інстытутаў / Г. М. Малажай. – Мінск : Вышэйшая школа,
1984. – 11 с.
1986
Лабараторныя працы па сучаснай беларускай мове : вучэбны дапаможнік для філалагічных факультэтаў педагагічных інстытутаў
Беларусі / Г. М. Малажай. – Мінск : Вышэйшая школа, 1986. – 190, [1] с.
Рэцэнзіі:
Аляхновіч, М. Карысны дапаможнік / М. Аляхновіч/ Беларуская лінгвістыка. – 1986. – Вып. 30. – С. 68–69.
«У заданнях
да лабараторных прац выразна праяўляецца курс на педагагізацыю вучэбнага
працэсу, на развіццё больш цеснай сувязі ВНУ са школай /.../
Пашырэнню філалагічнай адукаванасці, агульнаму ўзбагачэнню ведаў паспрыяюць
заданні такога тыпу: Прачытайце ў даведніку „Пісьменнікі Савецкай Беларусі”
дзве-чатыры біяграфіі беларускіх пісьменнікаў, якія жылі, працавалі ў
мясцінах (той вобласці), дзе знаходзіцца ваша навучальная ўстанова. Выпішыце словы з матываваным значэннем. Асобна выпішыце словы, з
якімі сустрэліся ўпершыню або над значэннем якіх задумаліся, пісьмова
растлумачце іх (№ 1). У
варыянтах (а іх да кожнага задання даецца па шэсць-сем) заданне
канкрэтызуецца /.../ Выкарыстанне мясцовага, краязнаўчага
матэрыялу дапамагае актывізаваць самастойную працу, а разнастайнасць
канкрэтных заданняў па варыянтах — індывідуалізаваць
працу са студэнтамі. Да таго ж такі матэрыял абавязкова будзе ў актыве будучага настаўніка-практыка.Заданні да лабараторных прац падаюцца прадумана і маюць на мэце ажывіць думку, выпрацаваць навык аналізу, супастаўлення розных моўных
фактаў, тэарэтычных палажэнняў і зрабіць неабходныя самастойныя вывады».
Гаўрош, Н. В. Настаўніку роднай мовы / Н. В. Гаўрош,
К. М. Панюціч // Беларуская
мова і літаратура ў школе. – 1988. – № 2. – С. 78–79.
Паддубская, Л. Фраземы і пераклад у навукова-практычным курсе / Л. Паддубская/ Моўныя
адзінкі ў кантэксце : зборнік артыкулаў. – Мінск, 1986. – С. 97–99.
«Дапаможнік — першая і ўдалая спроба. Гэта — арыгінальная і рупліва дагледжаная праца: з клопатам і любоўю аўтарка падабрала заданні па
раздзелах курса сучаснай беларускай мовы. Не знойдзеш тут ніводнага
непрадуманага слова ці словазлучэння, ніводнага недагледжанага сказа ці тэксту. Ад пачатку да канца
відаць, што аўтар дапаможніка —
высокай кваліфікацыі спецыяліст па сучаснай беларускай мове, дасведчаны выкладчык і знаўца зместу і практыкі выкладання лінгвістычнага аналізу тэксту,
стылістыкі».
Беларуская мова : вучэбны дапаможнік для падрыхтоўчых аддзяленняў ВНУ /
[М. М. Аляхновіч і інш.] ; пад
агульнай рэдакцыяй Г. М. Малажай. – Мінск : Вышэйшая школа,
1986. – 214 с. – Уводзіны ; Лексікалогія і фразеалогія ; Марфалогія і
правапіс ; Сінтаксіс складанага сказа ; Спосабы перадачы чужой мовы / Г. М.
Малажай.
1987
Практыкум па
беларускай мове : праграма для нефілалагічных факультэтаў педагагічных
інстытутаў / Г. М. Малажай, І. У. Сацута. – Мінск : Вышэйшая школа,
1987. – 11 с.
Сучасная беларуская літаратурная
мова : практычныя заняткі : вучэбны
дапаможнік для філалагічных факультэтаў педінстытутаў Беларусі /
[Н. В. Гаўрош і інш.] ; пад агульнай рэдакцыяй
Ф. М. Янкоўскага. – 2-е выд., перапрацаванае. –Мінск :
Вышэйшая школа, 1987. – 269, [2] с. – Фразеалогія ; Фанетыка і
арфаэпія ; Назоўнік ; Прыназоўнік / Г. М. Малажай.
1988
Демидова, М. П. Лингвистический
анализ текста : учебное пособие для студентов-заочников специальности «Русский
язык и литература» педагогических институтов Белоруссии /
М. П. Демидова, Г. Н. Моложай. – Минск : Вышэйшая школа,
1988. –
189, [2] с.
Лепешаў, І. Я. Практыкум па беларускай мове : вучэбны дапаможнік
для філалагічных факультэтаў педагагічных інстытутаў /
І. Я. Лепешаў, Г. М. Малажай, К. М. Панюціч ; пад
рэдакцыяй Ф. М. Янкоўскага. – 2-е выд., выпраўленае і дапрацаванае. –
Мінск : Вышэйшая школа, 1988. – 303, [1] с. – Слова, фразеалагізм, іх
ужыванне ; Марфалогія і правапіс ; Дзелавыя паперы / Г. М. Малажай.
1990
Пазакласная праца па беларускай мове :
[вучэбны дапаможнік для педагагічных інстытутаў па спецыяльнасці 02.19 «Беларуская
мова і літаратура»] / Г. М. Малажай,
С. Р. Рачэўскі. – Мінск : Вышэйшая
школа, 1990. – 253, [1] с.
Рэцэнзіі:
Пашкевіч, М. Надзейны дарадчык у пазакласнай працы па мове / М. Пашкевіч// Беларуская мова і
літаратура ў школе. – 1991. – № 4. – С. 80.
«Якая роля
лінгвістычных гурткоў у пазнанні роднай мовы і культуры, якімі прынцыпамі
павінны кіравацца настаўнікі ў падборы моўнага матэрыялу — гэтыя і іншыя пытанні
складаюць змест раздзела „Лінгвістычныя гурткі” /.../ Асобна засяроджана ўвага
на рукапісных лінгвістычных выданнях — газетах, часопісах, бюлетэнях /.../
Дадатак —
раздзел з багатым лінгвістычным матэрыялам. Прапанаваныя лінгвістычныя задачы,
гульні і віктарыны, красворды і чайнворды ажывяць пазакласную працу школьнікаў,
выклічуць цікавасць да пэўных моўных з’яў».
Практыкум
па беларускай мове : праграма для
нефілалагічных факультэтаў педінстытутаў / Г. М. Малажай, В. К. Мароз, І. У.
Сацута. – Мінск, 1990.
1992
Лінгвістычны аналіз тэксту : вучэбны дапаможнік / Г. М. Малажай. – 2-е выд., дапрацаванае і дапоўненае. – Мінск : Вышэйшая школа, 1992. – 367 с.
Ляшук, В. Я. Міжпрадметныя
сувязі ў выкладанні беларускай мовы і літаратуры / В. Я. Ляшук,
Г. М. Малажай ; [рэдкалегія: М. А. Лазарук (старшыня) і
інш.]. – Мінск : Народная асвета, 1992. – 124, [2] с.
Сучасная беларуская мова : Слова.
Перыфраза. Фразеалагізм : вучэбны дапаможнік /
Г. М. Малажай. –Мінск : Вышэйшая школа, 1992. – 238 с.
1993
Кананенка,
Т. М. Праца з тэкстам на ўроках беларускай мовы / Т. А. Кананенка, Г. М. Малажай, М. І. Пашкевіч
; пад рэдакцыяй Г. М. Малажай. – Брэст : [б. в.], 1993. – 103, [1]
с.
Практыкум па беларускай мове : вучэбны дапаможнік для нефілалагічных факультэтаў вышэйшых навучальных
устаноў / [М. М. Аляхновіч і інш.] ; пад агульнай рэдакцыяй
Г. М. Малажай. – Мінск : Вышэйшая школа, 1993. – 328, [1] с. –
Сярод аўтараў: Г. М. Малажай.
1995
Сучасная беларуская літаратурная
мова : практычныя заняткі : вучэбны
дапаможнік для філалагічных факультэтаў вышэйшых навучальных устаноў / [Н. В.
Гаўрош і інш.]. – 3-е выд., дапрацаванае і дапоўненае. – Мінск : Вышэйшая
школа, 1995. – 285, [2] с. – Фразеалогія ; Фанетыка. Фаналогія. Арфаэпія ; Назоўнік ;
Прыназоўнік /
Г. М. Малажай.
1996
Беларуская мова : падручнік для 6-га класа школ з
рускай мовай навучання /
Г. М. Малажай, З. М. Кавалевіч, С. Р. Рачэўскі. – Мінск : Народная асвета, 1996. – 238 с.
1997
Беларуская мова : падручнік для 7-га класа школ з рускай мовай навучання
/
Г. М. Малажай, З. М. Заіка, Н. М. Чалюк. – Мінск : НМЦэнтр, 1997. – 272 с.
Беларуская мова і літаратура : праграмы для агульнаадукацыйнай
сярэдняй школы з 12-гадовым тэрмінам навучання. – Мінск : НМЦэнтр, 1997. – 212 с. – Сярод аўтараў:
Г. М. Малажай.
1998
Беларуская мова : падручнік для
6-га класа школ з рускай мовай навучання /
Г. М. Малажай, З. М. Кавалевіч, С.
Р. Рачэўскі. – 2-е выд., дапрацаванае. – Мінск : Народная асвета, 1998. – 238 с.
Беларуская мова : падручнік для
7-га класа школ з рускай мовай навучання /
Г. М. Малажай, З. М.
Заіка, Н. М. Чалюк. – 2-е выд., дапрацаванае. – Мінск : НМЦэнтр, 1998. – 272 с.
Беларуская
мова : эксперыментальная праграма для 4 (5) класа 12-гадовай
школы з рускай мовай навучання / Г. М. Малажай. – Мінск : Адукацыя і
выхаванне, 1998. – 16 с.
Вывучэнне беларускай мовы ў шостым класе / Г. М. Малажай. – Мінск : Народная асвета, 1998. – 214 с.
1999
Беларуская
мова : эксперыментальная праграма для 5 (6)
класа
12-гадовай школы з рускай мовай навучання / Г. М. Малажай. – Мінск :
Рэдакцыя часопіса «Адукацыя і выхаванне», 1999. – 18 с.
Беларуская мова : дапаможнік для
школ, ліцэяў, гімназій / Г. М. Малажай. – Мінск : Аверсэв, 1999. – 287 с.
Беларуская мова. 6 клас :
эксперыментальны падручнік для школ з рускай мовай навучання / Г. М.
Малажай [і інш.]. – Мінск : ПаліБіг, 1999. – 316 с.
Вывучэнне беларускай мовы ў 6 класе школ з
рускай мовай навучання : вучэбна-метадычны дапаможнік для настаўнікаў /
Г. М. Малажай. – Мінск : Народная асвета, 1999. – 175 с.
Вывучэнне беларускай мовы ў 7 класе :
вучэбна-метадычны дапаможнік для настаўнікаў / Г. М. Малажай, Н. М. Чалюк. – Мінск :
НМЦэнтр, 1999. – 144 с.
Лабараторныя
працы па сучаснай беларускай мове : вучэбны дапаможнік для
філалагічных спецыяльнасцей вышэйшых навучальных устаноў / Г. М. Малажай,
Т. М.
Кананенка. – 2-е выд. дапрацаванае і дапоўненае. – Мінск : Вышэйшая школа,
1999. – 302 с.
2000
Алімпіяды па беларускай мове :
дапаможнік для навучэнцаў агульнаадукацыйных школ, гімназій, ліцэяў / Г. М.
Малажай, В. П. Красней. – Мінск : Аверсэв, 2000. – 240 с.
Беларуская мова ў 6 класе школ з рускай
мовай навучання : вучэбна-метадычны дапаможнік для настаўнікаў / [Г.
М. Малажай і інш.]. – Мінск : Адукацыя і выхаванне, 2000. – 299 с.
Беларуская мова : праграма для 7
(6) класа 12-гадовай агульнаадукацыйнай школы з рускай мовай навучання / Г. М.
Малажай. – Мінск, 2000. – 11 с.
Беларуская мова : эксперыментальная праграма для 6 (7) класа
12-гадовай школы з рускай мовай навучання / Г. М. Малажай. – Мінск : Рэдакцыя
часопіса «Адукацыя і выхаванне», 2000. – 16 с.
Беларуская мова. 7 клас :
эксперыментальны падручнік для школ з рускай мовай навучання / Г. М. Малажай. – Мінск :
Рэдакцыя часопіса «Адукацыя і выхаванне», 2000. – 248 с.
2001
Алімпіяды па
беларускай мове : дапаможнік для
навучэнцаў агульнаадукацыйных школ, гімназій, ліцэяў / Г. М. Малажай,
В. П. Красней. – 2-е выд, дапрацаванае. – Мінск : Аверсэв, 2001. – 240 с.
Беларуская мова : матэрыялы да
экзамену : дапаможнік для агульнаадукацыйных школ, ліцэяў, гімназій / Г.
М. Малажай. – Мінск : Аверсэв, 2001. – 287 с.
Беларуская мова : падручнік для
6-га класа агульнаадукацыйных школ з рускай мовай навучання / Г. М.
Малажай, З. М. Кавалевіч, С. Р. Рачэўскі. – 3-е выд. – Мінск :
Народная асвета, 2001. – 238 с.
Беларуская мова : падручнік для
7-га класа агульнаадукацыйных школ з рускай мовай навучання / Г. М. Малажай, З.
М. Заіка, Н. М. Чалюк. – 3-е выд. – Мінск : НМЦэнтр, 2001. – 272 с.
Беларуская мова : праграма для
школ з рускай мовай навучання / складальнікі:
Г. М. Малажай, М. І. Новік
// Праграмы 12-гадовай агульнаадукацыйнай школы. Беларуская мова. Беларуская літаратура.
Замежныя мовы. Гісторыя. Пачатковы курс геаграфіі : 4–5-я класы. – Мінск, 2001. – С. 22–47.
Беларуская мова :
эксперыментальная праграма для 8-га класа агульнаадукацыйнай школы з рускай
мовай навучання / падрыхтавала Малажай Г. М. – Мінск : Нацыянальны
інстытут адукацыі, 2001. – 10 с.
Беларуская мова. 8 клас :
эксперыментальны падручнік для школ з рускай мовай навучання / Г. М.
Малажай, З. М. Заіка, Н. М. Чалюк. – Мінск : Адукацыя і выхаванне, 2001. – 308 с.
Зборнік дыктантаў і пераказаў : дапаможнік
для падрыхтоўчага аддзялення /
Г. М. Малажай, В. Я. Ляшук, С. Р. Рачэўскі. – Брэст : БрДУ,
2001. – 86 с.
Зборнік тэкстаў да пераказаў. 9–11
класы : вучэбны дапаможнік / Г. М. Малажай. – Мінск : Аверсэв, 2001. – 288 с.
Касцючык, В. М. Беларуская мова : дапаможнік для
падрыхтоўчага аддзялення /
В. М. Касцючык, Г. М. Малажай. – Брэст : БрДУ,
2001. – 54 с.
Лепешаў,
І. Я. Практыкум па беларускай мове : вучэбны дапаможнік для філалагічных
спецыяльнасцей вышэйшых навучальных устаноў / І. Я. Лепешаў, Г. М. Малажай,
К.
М. Панюціч. – Мінск : Універсітэцкае, 2001. – 319, [1] с.
2002
Беларуская мова ў 5 класе :
вучэбна-метадычны дапаможнік для настаўнікаў агульнаадукацыйных школ з рускай
мовай навучання / Г. М. Малажай [і інш.]. – Мінск :
Нацыянальны інстытут адукацыі, 2002. – 264 с.
Беларуская мова : падручнік для
5-га класа агульнаадукацыйных школ з рускай мовай навучання / Г. М. Малажай [і
інш.]. – Мінск : НМЦэнтр, 2002. – 384 с.
Беларуская
мова : эксперыментальная праграма для
9-га класа агульнаадукац. школы з рускай мовай навучання. –
Мінск : Нацыянальны інстытут
адукацыі, 2002. – 12 с. – Сярод аўтараў: Г. М. Малажай.
Зборнік экзаменацыйных матэрыялаў па
беларускай мове за курс базавай школы : тэксты пераказаў / Г. М.
Малажай. – Мінск : Аверсэв, 2002. – 288 с.
Зборнік экзаменацыйных матэрыялаў па
беларускай мове за курс базавай школы : тэксты для пераказаў / [складальнікі: Г. М. Малажай, Т. М. Саўчук]. – Мінск : Аверсэв, 2002. – 256 с.
Прыкладнае планаванне ўрокаў беларускай
мовы і літаратуры ў 6 класе агульнаадукацыйнай школы з рускай мовай навучання / З. М. Заіка [і інш.]. – Мінск : Аверсэв, 2002. –
80 с. – Сярод аўтараў: Г. М. Малажай.
Прыкладнае планаванне ўрокаў беларускай
мовы і літаратуры ў 7 класе агульнаадукацыйнай школы з рускай мовай навучання / З. М. Заіка [і інш.]. – Мінск : Аверсэв,
2002. – 62 с. – Сярод аўтараў: Г. М. Малажай.
2003
Беларуская мова для школ з рускай мовай
навучання / Г. М. Малажай // Беларуская мова.
Беларуская літаратура : 6-ы клас : праграмы для ўстаноў, якія забяспечваюць
атрыманне агульнай сярэдняй адукацыі з рускай і беларускай мовамі навучання
з
12-гадовым тэрмінам навучання. – Мінск, 2003. – С. 3–7.
Беларуская
мова : падручік для
6-га класа ўстаноў, якія забяспечваюць атрыманне агульнай сярэдняй адукацыі з
рускай мовай навучання з 12-гадовым тэрмінам навучання /
Г. М. Малажай, Н. М. Чалюк. – Мінск : Нацыянальны
інстытут адукацыі, 2003. – 239 с.
Беларуская мова : падручнік для
5-га класа агульнаадукацыйных школ з рускай мовай навучання / Г. М.
Малажай [і інш.]. – Мінск : Нацыянальны інстытут адукацыі,
2003. – 384 с.
Зборнік
экзаменацыйных матэрыялаў па беларускай мове за курс сярэдняй школы :
тэксты для пераказаў / [аўтары-складальнікі: Г. М. Малажай, Т. М. Саўчук]. –
Мінск : Аверсэв, 2003. – 304 с.
Кананенка, Т. М. Тэсты
па беларускай мове : Марфалогія і правапіс. Сінтаксіс і пунктуацыя. Культура
маўлення : дапаможнік для падрыхтоўчага аддзялення /
Т. М. Кананенка, Г. М.
Малажай, Н. М. Чалюк. – Брэст : БрДУ, 2003. – 86, [3] с.
Кананенка, Т. М. Тэсты па беларускай
мове : Мова і маўленне. Фанетыка і арфаграфія. Лексіка і
фразеалогія : дапаможнік для слухачоў падрыхтоўчага аддзялення /
Т. М.
Кананенка, Г. М. Малажай. – Брэст : БрДУ, 2003. – 79 с.
Прыкладнае планаванне ўрокаў беларускай
мовы ў 6 класе агульнаадукацыйнай школы з рускай мовай навучання / Г.
М. Малажай // Прыкладнае планаванне ўрокаў беларускай мовы і літаратуры ў
6 класе агульнаадукацыйнай школы з 12-гадовым тэрмінам навучання (па праграмах
2003 года). – Мінск, 2003. – С. 4–36.
2004
Беларуская
мова для школ з рускай мовай навучання // Беларуская мова. Беларуская
літаратура. ІХ клас : праграмы для ўстаноў, якія забяспечваюць атрыманне
агульнай сярэдняй адукацыі з рускай і беларускай мовамі навучання з 12-гадовым
тэрмінам навучання. – Мінск : Аверсэв, 2004. – С. 12–22.
– Сярод аўтараў: Г. М. Малажай.
Беларуская мова для школ з рускай мовай
навучання / Г. М. Малажай // Беларуская мова. Беларуская
літаратура. 7 клас : праграмы для ўстаноў, якія забяспечваюць
атрыманне агульнай сярэдняй адукацыі з рускай і беларускай мовамі навучання з
12-гадовым тэрмінам навучання. – Мінск, 2004. – С. 3–9.
Беларуская мова ў 7 класе :
вучэбна-метадычны дапаможнік для настаўнікаў устаноў, якія забяспечваюць
атрыманне агульнай сярэдняй адукацыі з рускай мовай навучання / Г. М. Малажай,
Н. М. Чалюк. – Мінск : Нацыянальны інстытут адукацыі, 2004. – 192 с.
Беларуская мова ў 8 класе :
вучэбна-метадычны дапаможнік для настаўнікаў устаноў, якія забяспечваюць
атрыманне агульнай сярэдняй адукацыі з рускай мовай навучання з 12-гадовым
тэрмінам навучання / Г. М. Малажай, Н. М. Чалюк. – Мінск :
Нацыянальны інстытут адукацыі, 2004. – 156 с.
Беларуская мова : дапаможнік для
падрыхтоўкі да абавязковага цэнтралізаванага тэсціравання / Г. М. Малажай. – Мінск : Аверсэв,
2004. – 368 с.
Беларуская мова : дапаможнік для
падрыхтоўкі да абавязковага цэнтралізаванага тэсціравання / Г. М. Малажай. – 2-е выд, дапрацаванае. – Мінск : Аверсэв,
2004. – 368 с.
Беларуская мова : падручнік для
7-га класа ўстаноў, якія забяспечваюць атрыманне агульнай сярэдняй адукацыі з
рускай мовай навучання з 12-гадовым тэрмінам навучання / Г. М. Малажай, Н.
М. Чалюк. – 2-е выд. – Мінск : Ннацыянальны інстытут адукацыі, 2004. – 239 с.
Беларуская мова : падручнік для
8-га класа ўстаноў, якія забяспечваюць атрыманне агульнай сярэдняй адукацыі з
рускай мовай навучання з 12-гадовым тэрмінам навучання /
Г. М. Малажай, З. М. Заіка, Н. М. Чалюк. – Мінск :
Нацыянальны інстытут адукацыі, 2004. – 256 с.
Зборнік экзаменацыйных матэрыялаў па
беларускай мове за курс сярэдняй школы : тэксты для пераказаў /
аўтары-складальнікі: Г. М. Малажай, Т. М. Саўчук. – 2-е выд. – Мінск : Аверсэв, 2004. – 304 с.
Лазарчык, Л. П. Прыкладнае планаванне
ўрокаў беларускай мовы і літаратуры ў 7 класе ўстаноў, якія забяспечваюць
атрыманне агульнай сярэдняй адукацыі з рускай мовай навучання з 12-гадовым
тэрмінам навучання / Л. П. Лазарчык [і інш.]. – Мінск : Аверсэв,
2004. – 61 с. – Сярод
аўтараў: Г. М. Малажай.
Цэнтралізаванае тэсціраванне.
Беларуская мова : тэсты (прыкладныя варыянты) з адказамі, узор бланка адказаў /
Г. М. Малажай. – Мінск : Аверсэв, 2004. – 80 с.
2005
Беларуская мова : 9–10-я класы : базавы,
павышаны і паглыблены ўзроўні : праграмы для ўстаноў, якія забяспечваюць
атрыманне агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання з
12-гадовым тэрмінам навучання / [аўтары-складальнікі: Г. М. Валочка і інш.]. – Мінск :
Нацыянальны інстытут адукацыі, 2005. – 36 с. – Сярод аўтараў-складальнікаў: Г. М. Малажай.
Беларуская мова : дапаможнік для
падрыхтоўкі да абавязковага цэнтралізаванага тэсціравання / Г. М. Малажай. – 3-е выд, дапрацаванае. – Мінск : Аверсэв,
2005. – 368 с.
Беларуская мова :
падручнік для 8-га класа ўстаноў, якія забяспечваюць атрыманне агульнай
сярэдняй адукацыі з рускай мовай навучання з 12-гадовым тэрмінам навучання /
Г. М. Малажай, З. М. Заіка, Н. М. Чалюк. – 2-е выд. – Мінск :
Нацыянальны інстытут адукацыі, 2005. – 258 с.
Беларуская мова : экзаменацыйныя
тэсты з узорамі выканання для падрыхтоўкі да цэнтралізаванага
тэсціравання / Г. М. Малажай, Л. І. Яўдошына. – Мінск : Аверсэв,
2005. – 160 с.
Беларуская мова : экзаменацыйныя
тэсты з узорамі выканання для падрыхтоўкі да цэнтралізаванага
тэсціравання / Г. М. Малажай, Л. І. Яўдошына. – 2-е выд.,
перапрацаванае. – Мінск : Аверсэв, 2005. – 160 с.
Зборнік экзаменацыйных матэрыялаў па
беларускай мове для ўстаноў, якія забяспечваюць атрыманне агульнай сярэдняй
адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання (узровень агульнай сярэдняй адукацыі) : тэксты для пераказаў /
аўтары-складальнікі: Г. М. Малажай, Т. М. Саўчук. –
3-е выд. –
Мінск : Аверсэв, 2005. –
304 с.
Лепешаў, І. Я. Практыкум па беларускай
мове : вучэбны дапаможнік для студэнтаў філалагічных спецыяльнасцей
вышэйшых навучальных устаноў / І. Я. Лепешаў,
Г. М. Малажай, К. М. Панюціч. – Мінск : Вышэйшая
школа, 2005. – 315 с.
Прыкладнае планаванне ўрокаў беларускай
мовы і літаратуры ў 7 класе ўстаноў, якія забяспечваюць атрыманне агульнай
сярэдняй адукацыі з рускай мовай навучання з 12-гадовым тэрмінам
навучання / [Л. П. Лазарчык і інш.]. – Мінск : Аверсэв, 2005. – 60 с. – Сярод
аўтараў: Г. М. Малажай.
Прыкладнае планаванне ўрокаў беларускай
мовы і літаратуры ў 8 класе ўстаноў, якія забяспечваюць атрыманне агульнай
сярэдняй адукацыі з рускай мовай навучання з 12-гадовым тэрмінам
навучання / [аўтары-складальнікі: Г. М. Малажай і інш.]. – Мінск : Аверсэв,
2005. – 46 с.
Цэнтралізаванае тэсціраванне. Беларуская мова : тэсты (прыкладныя
варыянты) з адказамі, узор бланка адказаў / Г. М. Малажай. –
2-е выд. – Мінск : Аверсэв,
2005. – 80 с.
2006
Беларуская мова : 5–10-я класы: базавы, павышаны
і паглыблены ўзроўні : праграмы для ўстаноў, якія забяспечваюць атрыманне
агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання з 12-гадовым
тэрмінам навучання / [аўтары-складальнікі: Г. М. Валочка і інш.]. – Мінск :
Нацыянальны інстытут адукацыі, 2006. – 76 с. – Сярод аўтараў-складальнікаў: Г.
М. Малажай.
2007
Беларуская
мова [Электронны рэсурс] :
экзаменацыйныя тэсты з узорамі выканання (для падрыхтоўкі да цэнтралізаванага
тэсціравання) / Малажай Г. М., Яўдошына Л. І. – 1 кампакт-дыск
(СD-ROM). – Тэхнічная
падтрымка: SupportBY@ekzamen/eu ; Бачына: http://ekzamen/eu ;
Форум: http://forum.ekzamen/eu.
Беларуская мова : тыповыя памылкі на цэнтралізаваным
тэсціраванні /
Г. М. Малажай, А. В. Дзябёлая, Л. В. Леванцэвіч. – Мінск : Аверсэв,
2007. – 208 с.
2013
Школьны тлумачальны слоўнік беларускай мовы : дапаможнік для ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай
мовамі навучання / Г. М. Малажай,
Л. І. Яўдошына. – Мінск : Аверсэв, 2013. –
478 с.
Беларуская мова 1. Фанетыка і правапіс / Г. М. Малажай. –
Мінск : Перспектыва,
1992. – 27 с.
Беларуская мова 2. Лексіка і фразеалогія / Г. М. Малажай. –
Мінск : Перспектыва, 1992. –
28 с.
Беларуская мова 5. Просты сказ. 6. Складаны сказ / Г. М.
Малажай. – Мінск : Перспектыва, 1992. – 48 с.
Беларуская мова : кантрольныя працы і
метадычныя парады для слухачоў завочных
курсаў / Г. М. Малажай. – Брэст, 1995. – 18 с.
Беларуская мова 3. Марфалогія і правапіс. Ч. 1. 4. Марфалогія і правапіс. Ч. 2 /
Г. М. Малажай. – Мінск : Перспектыва, 1992. –
52 с.
Беларуская фразеалогія : [школьны факультатыў] / праграму склалі Мікалай Мікалаевіч Аляхновіч і Галіна
Мікалаеўна Малажай // Беларуская мова і літаратура ў школе. – 1990. – № 7. – С. 19–21.
Беларуская фразеалогія : метадычныя парады і практычныя
заданні да спецкурса / Г. М. Малажай. – Брэст, 1977. – 23 с.
Даведнік для абітурыентаў па беларускай мове : вусны экзамен / Г. М. Малажай. – Брэст : МПП
«Тры В», 1994. – 97 с.
Даведнік для абітурыентаў па беларускай мове : пісьмовы экзамен / Г. М. Малажай. – Брэст : МПП «Тры В»,
1994. – 89 с.
Курсавыя працы па беларускай мове : метадычныя парады, тэмы, літаратура для студэнтаў стацыянара і АЗН / Г. М.
Малажай. – Брэст, 1987. – 26 с.
Лабараторныя заняткі па лексіцы : метадычныя парады для студэнтаў-філолагаў /
Г. М. Малажай. – Брэст, 1982. – 23 с.
Лабараторныя працы па сучаснай беларускай
літаратурнай мове.
Ч. 2. Метадычныя парады, тэксты, заданні па марфалогіі / Г. М. Малажай. –Брэст, 1980. – 13 с.
Лабараторныя працы па сучаснай беларускай мове : сінтаксіс і пунктуацыя /
Г. М. Малажай. – Брэст, 1985. – 25 с.
Лабараторныя працы па сучаснай беларускай мове. Фразеалогія / Г. М. Малажай. – Брэст, 1978. – 14 с.
Лінгвістычны
вечар : метадычныя
парады для студэнтаў-філолагаў і настаўнікаў беларускай мовы і літаратуры / Г.
М. Малажай, М. І. Новік. – Брэст, 1986. – 24 с.
Метадычныя парады да табліц па стылістыцы
беларускай мовы /
Г. М. Малажай. – Мінск : Народная асвета,
1990. – 22 с.
Сучасная
беларуская мова :
заданні для самастойных заняткаў студэнтаў
1–2 курсаў / Г. М. Малажай, В. М. Емельяновіч. – Брэст, 1981. – 23 с.
Табліцы па стылістыцы беларускай мовы / Г. М. Малажай. –
Мінск : Народная асвета, 1990.
Актуальныя
праблемы мовазнаўства і лінгвадыдактыкі : зборнік навуковых артыкулаў / пад рэдакцыяй
Г. М. Малажай. – Брэст : Академия, 2005. – 140 с.
Беларуская мова : вучэбны дапаможнік
для падрыхтоўчых аддзяленняў
ВНУ /
пад рэдакцыяй Г. М. Малажай. – Мінск : Вышэйшая школа, 1986. –
214 с.
Гістарычная граматыка беларускай мовы. Уводзіны. Фанетыка : заданні для самастойных
заняткаў / складальнік М. М. Аляхновіч ; пад рэдакцыяй
Г. М.
Малажай. –
Брэст, 1985. – 25 с.
Дыялекталагічная практыка студэнтаў
філалагічнага факультэта : праграма і метадычныя парады /
складальнік В. М. Емельяновіч ; пад
рэдакцыяй
Г. М. Малажай. –
Брэст, 1985. – 16 с.
Дыялектны слоўнік Брэстчыны / [складальнікі: М. М. Аляхновіч і інш. ; рэдактары:
Г. М. Малажай, Ф. Д. Клімчук]. – Мінск : Навука і тэхніка, 1989. –
292, [2] с.
Заданні для
самастойных заняткаў студэнтаў 1–2 курсаў / складальнікі:
В. М. Емельяновіч, Т. М. Кананенка ; пад
рэдакцыяй Г. М. Малажай. –
Брэст, 1989 – 27 с.
Заданні для самастойных заняткаў студэнтаў стацыянара і АЗН па
методыцы выкладання беларускай мовы /
складальнік М. І. Новік ; пад рэдакцыяй
Г. М. Малажай. – Брэст, 1983. – 16 с.
Заданні і парады для самастойных заняткаў студэнтаў-завочнікаў / складальнік
В. К. Мароз ; пад рэдакцыяй Г. М. Малажай. – Брэст, 1988. – 23 с.
Заіка,
З. М. Слоўнік тапонімаў і адтапанімічных дэрыватаў у арэале заходнепалескіх
гаворак / З. М. Заіка ; пад рэдакцыяй Г. М. Малажай. –
Брэст : БрДУ, 2001. – 68 с.
Кананенка, Т. М. Тэсты і кантрольныя работы па беларускай мове. 4
клас : дапаможнік для настаўнікаў устаноў, якія забяспечваюць атрыманне
агульнай сярэдняй адукацыі з рускай мовай навучання з 12-гадовым тэрмінам навучання /
Т. М. Кананенка ; пад рэдакцыяй Г. М. Малажай. – Мінск :
Аверсэв, 2004. – 208 с.
Кананенка, Т. М. Тэсты і кантрольныя работы па
беларускай мове. 5 клас : дапаможнік для настаўнікаў устаноў, якія
забяспечваюць атрыманне агульнай сярэдняй адукацыі з рускай мовай навучання з
12-гадовым тэрмінам навучання / Т. М Кананенка ;
пад рэдакцыяй
Г. М. Малажай. – 2-е выд. – Мінск : Аверсэв,
2005. – 208 с.
Кананенка, Т.
М. Праца з тэкстам на ўроках беларускай
мовы : вучэбна-метадычны дапаможнік / Т. М. Кананенка,
Г. М. Малажай, М. І. Пашкевіч ; пад рэдакцыяй
Г. М.
Малажай. – Брэст, 1993. – 103 с.
Кантрольна-трэніровачныя заданні па гісторыі беларускай літаратурнай мовы для студэнтаў філалагічнага факультэта / складальнік В. М. Емельяновіч ; пад рэдакцыяй
Г. М. Малажай. – Брэст, 1977. – 32 с.
Метадычныя парады ддя студэнтаў АЗН па тэме «Ужыванне інфінітыва ў функцыі даданых членаў сказа» / складальнік І.
А. Шумская ; пад рэдакцыяй Г. М. Малажай. – Брэст, 1976. – 26 с.
Міжпрадметныя сувязі на ўроках беларускай мовы і літаратуры : метадычныя рэкамендацыі / складальнік М.
І. Новік ; пад рэдакцыяй Г. М. Малажай. – Брэст,
1984. – 22 с.
Практыкум па беларускай мове :
вучэбны дапаможнік для нефілалагічных факультэтаў ВНУ /
[М. М. Аляхновіч і інш.] ; пад агульнай рэдакцыяй Г. М. Малажай. – Мінск : Вышэйшая школа,
1993. – 329 с.
Рачэўскі, С. Р. Да глыбінь методыкі : вучэбна-метадычны
дапаможнік па методыцы выкладання беларускай мовы ў школе / С.
Р. Рачэўскі ; пад рэдакцыяй Г. М. Малажай. – Брэст : БрДУ,
2002. – 128 с.
Рыторыка :
метадычныя рэкамендацыі для студэнтаў філалагічнага факультэта і ФЗМ /
складальнік М. І. Пашкевіч ; пад рэдакцыяй
Г. М. Малажай. – Брэст :
БрДУ, 2004. – 33 с.
Савіных, Т. М. Прыкладныя рознаўзроўневыя заданні па беларускай
мове. 7 клас / Т. М. Савіных ; пад рэдакцыяй Г. М. Малажай. –
Мінск : Аверсэв, 2004.
Слова і фразеалагізм у літаратурным і дыялектным кантэксце /
[Г. М. Малажай і інш.] ; пад навуковай рэдакцыяй Г. М. Малажай. –
Брэст : БрДУ, 2004. – 123 с.
Сучасная беларуская мова : заданні
для самастойных заняткаў студэнтаў 3–4
курсаў / складальнік І. А. Шумская ; пад рэдакцыяй
Г. М. Малажай. – Брэст, 1982. – 30 с.
Сучасная беларуская мова. Лексікалогія. Фразеалогія. Фанетыка.
Графіка. Арфаграфія : метадычныя парады для студэнтаў факультэта замежных
моў / складальнік В. М. Касцючык ; пад рэдакцыяй
Г. М. Малажай. – Брэст : БрДУ,
2005. – 22 с.
Сучасная
беларуская мова. Марфалогія. Ч. 1. Словаўтварэнне. Назоўнік. Прыметнік.
Лічэбнік. Займеннік : вучэбна-метадычны дапаможнік для студэнтаў 2–3
курсаў філалагічнага факультэта / складальнік Т. М. Кананенка ;
пад рэдакцыяй
Г. М. Малажай. – Брэст, 1998. – 23 с.
Сучасная беларуская мова. Марфалогія. Ч. 2. Дзеяслоў.
Прыслоўе. Службовыя часціны мовы : вучэбна-метадычны дапаможнік для
студэнтаў 3 курса філалагічнага факультэта / складальнікі:
Т. М. Кананенка, Н. М. Чалюк ; пад рэдакцыяй
Г. М. Малажай. – Брэст : БрДУ, 1999. – 24 с.
Сучасная беларуская мова. Сінтаксіс.
Ч. 1. Словазлучэнне. Просты сказ : заданні для
самастойнай працы студэнтаў 4 курса / складальнік
Н. М. Чалюк ; пад рэдакцыяй
Г. М. Малажай. – Брэст, 1996. – 20 с.
Сучасная беларуская мова. Сінтаксіс. Ч. 2. Просты ўскладнены сказ. Складаны
сказ : заданні для самастойнай працы студэнтаў 4–5 курсаў /
складальнікі: Т. М. Кананенка, Н. М. Чалюк ; пад рэдакцыяй
Г. М. Малажай. – Брэст, 1997. – 29 с.
Терлак,
З. Украïсько-білоруський
розмовник / З. Терлак, З. Заïка ; [пад рэдакцыяй
Г. М. Малажай]. – Львів : Світ, 2000. – 204 с.
Тэматыка курсавых работ па методыцы
беларускай мовы : метадычныя парады для студэнтаў-філолагаў /
складальнік М. П. Лукашук ; пад рэдакцыяй Г.
М. Малажай. – Брэст, 1982. – 23 с.
Тэсты па беларускай мове. Марфалогія і правапіс. Сінтаксіс і
пуктуацыя. Стылістыка і культура маўлення : дапаможнік для слухачоў
падрыхтоўчага аддзялення ВНУ / Г. М. Малажай,
Т. М. Кананенка, Н. М. Чалюк ; пад рэдакцыяй Г. М.
Малажай. – Брэст : БрДУ, 2003. – 56 с.
Тэсты па беларускай мове. Мова і маўленне. Фанетыка і арфаграфія.
Лексіка і фразеалогія : дапаможнік для слухачоў падрыхтоўчага аддзялення
ВНУ /
Г. М. Малажай, Т. М. Кананенка ; пад рэдакцыяй Г. М.
Малажай. – Брэст : БрДУ,
2003. – 79 с.
Чалюк, Н. М. Сінтаксіс беларускай мовы. Словазлучэнне. Просты
сказ : вучэбны дапаможнік для студэнтаў філалагічных спецыяльнасцей
ВНУ / Н. М. Чалюк ;
пад рэдакцыяй Г. М. Малажай. – Мінск :
Тэтрасістэм, 2004. – 208 с.
Чалюк, Н. М. Сучасная беларуская мова. Сінтаксіс простага
сказа : дапаможнік для студэнтаў філалагічнага факультэта /
Н. М. Чалюк ; пад рэдакцыяй Г. М. Малажай. – Брэст : БрДУ,
2003. – 81 с.
Яўдошына, Л. І. Слова ў мастацкім кантэксце :
манаграфія / Л. І. Яўдошына ;
пад рэдакцыяй Г. М.
Малажай. – Брэст : БрДУ, 2003. – 125 с.
Васюкович, Л. С. Этимология,
семантика диалектных фразеологических единиц, освоение их литературным языком :
(на материале фразеологии Ушаччины) : автореферат диссертации … кандидата филологических наук : специальность
10.02.02 Языки народов СССР (Белорусский язык) / Васюкович Людмила Сергеевна ;
Белорусский государственный университет им. В. И. Ленина. – Минск, 1986. –
18 с.
Данилович, Н. А. Грамматическая
характеристика фразеологизмов современного белорусского литературного языка :
автореферат диссертации … кандидата филологических
наук : специальность 10.02.02 Языки народов СССР (белорусский язык) / Данилович Николай Александрович ; Белорусский
государственный университет им. В. И. Ленина. – Минск, 1984. – 22 с.
Нестерович, В. И. Фразеологизмы в
белорусских текстах, написанных арабским письмом (XVII–XIX вв.) : автореферат диссертации … кандидата филологических наук : специальность 10.02.02 Языки
народов СССР (белорусский язык) / Нестерович Виктор Иванович ; Белорусский
государственный университет им. В. И. Ленина. – Минск, 1983. – 22, [1]
с.
Трипутина, Т. Н. Анализ языка произведений Я. Брыля и
русского их перевода : автореферат диссертации … кандидата филологических наук : специальность 10.02.02 Языки
народов СССР (белорусский язык) / Трипутина Тамара Николаевна ; Минский
государственный педагогический институт им. А. М. Горького. – Минск, 1977. – 23
с.
Фацеева, С. І. Традыцыйная народная сімволіка ў беларускай вясельнай
паэзіі (семантыка-стылістычны аспект) : аўтарэферат дысертацыі … кандыдата
філалалагічных навук : 10.02.01 / Фацеева Святлана Іванаўна ; Беларускі дяржаўны
педагагічны ўніверсітэт імя Максіма Танка. – Мінск, 2000. – 18 с.
Касцючык, В. М. Сінанімія і варыянтнасць у дыялектнай фразеалогіі : (на
матэрыяле гаворак Брэстчыны) : аўтарэферат дысертацыі … кандыдата
філалагічных навук : спецыяльнасць 10.02.01 Беларуская мова / Касцючык
Валянціна Міхайлаўна ; Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя Максіма
Танка. – Мінск, 2000. – 21 с.
Яўдошына,
Л. І. Лексіка-фразеалагічная і сінтаксічная
адметнасць мовы мастацкіх твораў Фёдара Янкоўскага : аўтарэферат дысертацыі …
кандыдата філалалагічных навук : 10.02.01 / Яўдошына Ларыса Іванаўна ;
Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя М. Танка. – Мінск, 2002. –
21 с.
З матэрыялаў
зборніка да 60-годдзя Г. М. Малажай
«Святло сакавіцкага слова» (Брэст,
1998).
З матэрыялаў
кафедры беларускага мовазнаўства (2005).