Позна ўвечары 18
снежня 2008 года на мой электронны адрас прыйшоў апошні ліст ад Ніны Мацяш. У
гэты час я скончыў працаваць і выключыў камп’ютар, і той ліст чытаў ужо раніцай
19 снежня, натуральна, не ведаючы, што яе ўжо няма. А ліст быў пяшчотны,
суцешлівы, бо яна дужа непакоілася пра тое, каб літаратурная Берасцейшчына
выглядала годна ва ўсіх адносінах.
І ўжо наступны
ліст пісаўся адначасова і ёй, і сабе, і людзям, і ў пространь, у невядомасць…
«Мілая Ніна
Язэпаўна, думаецца і думаецца пра Вас і пра тое, што здарылася, застылі пальцы
над клавіятурай і баляць, бо як ні напружвайся, каб сабраць у адзінае цэлае, у
тое адзіннае, якое Вы спавядлі заўсёды, ды ніяк, ніяк не ўмясціць у свядомасці
ўсю Вашу веліч як чалавека, проста Чалавека — самага спагадлівага на свеце,
самага далікатнага, прыгожага, светлага, надзейнага, мудрага, мужнага, моцнага
і… безабароннага, усю Вашую веліч як Паэта — самага вытанчанага, відушчага,
віртуознага, усю Вашую веліч як Грамадзяніна — самага высокага, годнага,
адданага роднай старонцы, роднай Беларусі. О-о, яе, гэтую Вашую веліч, яшчэ
ўсведамляць і ўсведамляць бясконца.
Вы так многа
паспелі зрабіць у сваім прыгожым, як і сама, жыцці. “Агонь”, “Удзячнасць”,
“Ралля суровая”, “Прыручэнне вясны”, “Поўны келіх”, “Паварот на лета”,
“Шчаслівай долю назаві”, “Душою з небам гаварыць”, “Я вас люблю”, “Палёт над
жытам”... Казкі, пераклады з нямецкай, французскай, польскай, украінскай моў у
кнігах “Свет, варты вяртання” (з Віславы Шымборскай), “Маленькі прынц” і
“Планета людзей” (з Антуана дэ Сент-Экзюперы), “Поры году” (з Франсуа Жакмэна),
“Маруся Чурай” (з Ліны Кастэнка), “Перабіраю самацветы” (выбраныя пераклады з
еўрапейскай паэзіі), “Багаславі сустрэчу мне” (з паэзіі Плеяды)… Гэта не проста
Вашая творчасць — гэта здабытак, гонар усёй Беларусі, гэта сцвярджэнне самой
Беларусі ў сябе дома і ў свеце. Наступная кніга, якую Вы назвалі “У прыгаршчах
ветру”, выйдзе ў наступным годзе ў выдавецтве “Літаратура і Мастацтва” ўжо, на
вялікі жаль, як пасмяротная, і Вы парадуецеся разам з намі гэтай падзеі з
высокага высаку. Факультэт французскай мовы Мінскага дзяржаўнага педагагічнага
інстытута замежных моў, выкладанне нямецкай мовы ў Белаазёрскай
прафесійна-тэхнічнай навучальні, старшыня абласнога аддзялення Саюза беларускіх
пісьменнікаў, уганараванне Літаратурнай прэміяй імя Аркадзя Куляшова, высокім
званнем Ганаровага грамадзяніна Белаазёрска і Берасцейскай зоркі-98, міжнароднай
прэміяй імя Георгія Скаварады і іншымі, іншымі, іншымі… Гэта многа і, для Вас,
так мала. Бо Вы — народная.
Ці мо і вышай?
Цяпер, з адлётам у іншасвет, Вас адразу ж паставілі ў адзін шэраг з апосталамі.
Апостал духу беларускага, беларуская заступніца. Гэтак казалі пра Вас падчас
развітання. І з гэтымі словамі Вы набываеце новае жыццё, Вы працягваеце і
будзеце вечна служыць любай, мілай Вам і ўсім шчырым беларусам Бацькаўшчыне.
Жыць так, каб і пасля жыцця рабіць для сваёй зямлі больш,
чым робім мы, тыя, хто працягвае па ёй хадзіць — прыклад велічны, прыклад
самаахвярнага служэння Радзіме.
І покуль будзе
бачыцца сцяжынка,
якой ішла ты ў
бедах, бы ў шаўках,
вярэдзіціме
сэрцы і галінка
твайго радка.
Як жа пякуць-баляць гэтыя Вашыя слоўкі памяці Яўгеніі
Янішчыц, якая, як і Вы, нарадзілася і адышла ў вечнасць слотнаю восенню.
Асабліва пякуць-баляць яны цяпер — развярэдзіла сэрца галінка Вашага радка:
Пяро макала ў
думнае дасвецце,
пісаліся не
вершы, а лісты,
якімі й
выкупілася ад смерці,
ад нематы.
Лісты… Даруйце,
мілая Ніна Язэпаўна, што не паспеў адказаць на Ваш апошні ліст. Ён прыйшоў
надвячоркам 18 снежня. Я адкрыў яго раніцай 19-га. Чытаў, яшчэ не ведаючы, што
Вы… што адказваць Вам давядзецца на іншы, зусім іншы адрас.
Вось яно,
апошняе Вашае слоўка: “Ну, шчасліва! Няхай не даймае мярзотнае надвор’е! Н.
М.”
Мярзотнае
надвор’е… Яно ў той жа дзень зацягнула ўсё нутро, думы і пачуцці… Холад, слата
вонкавая і ўнутраная зліліся ў адно. І сталі мы ўсе адзінымі. Усе, хто
развітваўся з Вамі пад хмурым і слёзным небам, чые душы зліліся і таксама сталі
небам, гэткім жа слёзным.
“…твая
сляза ў маю слязу глядзела”. Трымцяць у сэрцы і гэты Ваш геніяльны радок, і сляза.
Мы з Вамі пра
многае не дагаварылі. І цяпер нічога не застаецца, як толькі працягваць
распачатую даўно размову».
…І вяртацца да
тых нашых даўніх лістоў-размоў.
Некаторыя з іх
прапаную ў берасцейскі нумар «Маладосці». Нумар, прысвечаны светлай памяці і
юбілею знакамітай паэтэсы.
24 жніўня 2008
Анатоль,
прывітанне! Дзякуй за ліст. Ляхновічу цяпер жа і напішу, каб перакінуў Табе
свае пераклады (калі ён дома, нікуды не з’ехаў). Дасылаю ўласныя пераклады
дзіцячых вершаў Ніны Горык. Больш нікога з валынян не перакладала, толькі
харкаўчанку Аляксандру Кавалёву. Сваё не пішацца. Ліставацца з валынянамі
цяжкавата: на маё электроннае пасланне адказу няма, а звычайнай поштай лісты
ідуць не менш за 8—10 дзён у адзін бок. Але
напішы, канешне.
Патлумач
мне, калі ласка, у якой форме прапаноўваць кандыдатуры на прэмію Калесніка? Ці
дастаткова Табе, як старшыні журы, ведаць, ці нейкія паперы патрэбныя? Мы
вылучаем «Трохперсце», то бок — Рудкоўскага (пасмяротна), Каска і Пракаповіча.
З прозай і ў нас цяжэй: кніжкі нібыта ёсць, але не цягнуць на прэмію. Вось хіба
толькі кніжка Алеся Паплаўскага выйдзе, дык яна вартая адзнакі, я чытала тыя
аповесці. А ў астатніх жанрах у нас таксама нягуста.
Разгорнуты
водгук на «Жырандолю» быў у «Літаратурнай Беларусі» ў чэрвеньскім нумары. У
«ЛіМе» намерваўся адгукнуцца на альманах Янка Лайкоў, але дагэтуль нічога няма.
Магчыма, перадумаў. А як перадаць Табе той водгук Вярцінскага — не ведаю. Хіба
паспрабаваць адпрынтаваць і пераслаць. Ды мо лепей сам напісаў бы? Мяркуй.
«Трохперсця»
ў мяне яшчэ няма, хлопцы вельмі неабавязковыя з дасыланнем, пэўна, чакаюць
сустрэчы ў верасні на сходзе, каб падпісаць. Дык, як бачыш, і адгукнуцца не
магу. Шчыра кажучы, і не ўмею я рабіць гэта. А да ўсяго яшчэ вельмі занятая
цяпер падрыхтоўкай свайго зборніка да выдання ў Карлюкевіча (угаварылі-такі!),
набіраю тэксты. І Аляксандр Пашчанка, даўні бярозаўскі «крынічанін», даслаў
фаліянт (звыш 500 стар.) сваіх рускамоўных вершаў, насамрэч даволі добрых,
просіць быць рэдактарам... Запаруся! І адмовіцца няма як — па даўняй
прыязнасці. З Украіны пакуль няма ніякіх вестак. На двары зноў лівень... У
палях-сенажацях ён ужо лішні. А вось у соцыуме... Няхай бы пазмываў у невараць
усё брыдкае, пошлае, жорсткае ды нялюдскае!..
Здароўя,
добрага ўправунку з усімі набяганымі справамі! Ніна.
12
верасня 2008
Прывітанне,
мілая Ніна Язэпаўна! З нецярпеннем чакаю водгуку на «Трохперсце». Кніга
сапраўды з’яўляецца кандыдатам нумар адзін на прэмію, хоць ёсць і Лагвіновіч, і
іншыя... Што да юбілеяў трох сучасных паэтаў, то ці не сумясціць нам іх са
стагадовым юбілеем Засіма? Хоць сам і не ўяўляю, як тое можа быць, але… У
Пружанскім райвыканкаме дамовіўся, каб у выпадку перавыдання паэзіі Засіма
закупілі некалькі соцень кніг. Паабяцалі цвёрда. Цяпер трэба рыхтаваць тое
перавыданне. Што скажаце пра гэта? Хто можа быць рэдактарам, укладальнікам
кнігі? У мяне ёсць добрыя ўспаміны пра Засіма Івана Аношкіна ды Уладзіміра
Турава, артыкулы пра яго творчасць.
Рэдактарства
я не хацеў, проста не адмовіўся ад прапановы. Па-першае, люблю гэтую работу і
ведаю яе; па-другое, надта ж моцна прыкіпеў да Іванаўшчыны, так мне тут добра;
па-трэцяе, у мяне ўжо дзве студэнткі і патрэбна капейка: старэйшая Насця
перайшла на трэці курс лінгвістычнага ўніверсітэта, а малодшая Каця тыдзень
таму паступіла ў каледж мастацтваў імя Ахрэмчыка (пры Акадэміі мастацтваў), яна
ў мяне мастачка, уступны экзамен па жывапісе адна з усіх здала на дзесяць.
Цяпер трэба апранаць, забяспечваць усім для адпраўкі ў Мінск, ну, і далей
забяспечваць. Гэта і радасна, і клопатна. Радуе і тое, што яны размаўляюць
па-беларуску. Свядома.
І
самае, відаць, галоўнае. Нядаўна наш любімы кампазітар Валянцін Перапёлкін
сказаў, што вельмі хоча пабачыцца з Вамі. Я паабяцаў звазіць. Яшчэ і Рыгора
Сыраватку возьмем, ён з радасцю пагадзіўся паехаць. Такія госці, думаю, і для
Вас будуць прыемныя. Я паведамлю загадзя, калі будзем ехаць. Калі не на гэтым
тыдні, то на наступным дакладна. То будзе мажлівасць усё абгаварыць.
На
гэтым закругляюся. Усяго Вам найлепшага. Да хуткай, спадзяюся, сустрэчы.
Анатоль.
22
кастрычніка 2008
Дзень
добры, Анатолю! Нешта не азываесся... Паведамі, калі ласка, вынікі пасяджэння
рады па прэміі. «Трохперсце», як я зразумела з размовы з Алесем, пайшло на
зацвярджэнне? А чые творы яшчэ — па прозе, па дзіцячай? А чаму Алесь не
ўведзены ў склад рады? Пэўна, гэта не ад Цябе залежыць. Найлепшага Табе! Ніна.
29
кастрычніка 2008
Дзень
добры, мілая Ніна Язэпаўна! Гэта я гэтак усё еду да Вас з хлопцамі, дык
прымоўк. Мяркуючы па першым пасяджэнні, дык «Трохперсце» адназначна праходзіць
на прэмію. Але пакуль не зацверджана рашэнне, то лепш не агучваць яго. Па
дзіцячай бліжэй за ўсё Бензерукоў «Зайцаў кажушок», а па дарослай ідуць дэбаты.
Вымалёўваецца «Кола Сварога» Дудзюк. Зноў жа, гэта яшчэ толькі прыкідка, бо і
«Сцежкі да сядзібы» Лявона Валасюка абмяркоўваюцца, і іншыя.
Узнагароджанне хутчэй за ўсё пройдзе ў Пінскім
драмтэатры і будзе прымеркавана да юбілею Янішчыц. Каго б Вы хацелі бачыць на
свяце?
Да
хуткага спаткання. Анатоль.
4
лістапада 2008
Вітаю,
Толя! Вось прыблізны спіс сяброў, якія мяркуюць быць у Пінску: пінчане Павал Ляхновіч,
Алена Ігнацюк, з Лунінеччыны — Сцяпан Нефідовіч, Віктар Філатаў, Мікола Ільючык
і, магчыма, Вадзім Жылко. Заўтра дашлю яго і на імя Рагачука. Сёння я не
заспела яго ў кабінеце.
Сама
не прыеду, калі змагу, павітаю праз Цябе, дашлю сваё слова на Твой электронны.
Чула, што свята Янішчыц, магчыма, будзе не 20, а 21, каб і Канстанцін Сумар,
кіраўнік нашай вобласці, меў мажлівасць прысутнічаць.
Азывайся. Н. М.
5
лістапада 2008
Прывітанне,
мілая Ніна Язэпаўна!
Усё,
бачыце, ніяк не магу своечасова адказаць. Даруйце.
Спіс
Вы зрабілі, як я зразумеў, толькі суседзяў і тых, хто ў Пінску. А берасцейцаў?
Хаця я сам не ведаю, як павінна быць. Але падумаў, што хочуць жа хто і з
берасцейцаў быць, і з іншых аддаленых рэгіёнаў. Калі Вы праз мяне перадасце
вітанак, то дзякуй — гэта гонар для мяне. Сапраўды, Канстанцін Андрэевіч
выказаў жаданне ўручаць прэміі, таму перанёс мерапрыемства на 21 лістапада.
Мяне гэта бясконца радуе. Гэта ўвага ўлады заслужана, дарэчы, паважанай усёй
творчай інтэлігенцыяй, не толькі намі, пісьменнікамі. Хутчэй за ўсё свята
расцягнецца на два дні: 20-га — на радзіме Янішчыц, а 21-га — у Палескім
драмтэатры.
З
цеплынёю А. К.
9
лістапада 2008
Парадаваў,
Толя!
Паведамі,
калі ласка, распарадак дня (дзён), аб якой гадзіне што будзе. Калі знойдзецца
транспарт, дык, магчыма, і я пад’еду ў Пінск на ўручэнне. Але гэта з тэорыі
малаверагоднасці. Хоць адзін добры чалавек ужо амаль гатовы завезці. Пры ўмове,
што ў той дзень не будзе нарады ў нашым райвыканкаме. Яшчэ перамовімся. Бо я
таксама не ведаю, ці змогуць лунінчане пабыць у Велясніцы. Абавязкова паведамі
час мерапрыемстваў. Бо сябры ж працуюць, трэба адпрошвацца. А чаму было не
спланаваць і правесці ўсё ў адзін дзень — паўдня ў Велясніцы, а ў другой палове
падвечар — у драмтэатры? Нейкі пацёмкінскі размах... Гуляць дык гуляць?..
Поспеху Табе і ўсяго жаданага! Н. М.
18
снежня 2008
Дзякуй,
Толя, за ліст і за пяшчоту. Хоць Ты мяне часам і дрэнціш. Пры вылучэнні на
прэмію ажно да самога факту ўганаравання не сказаў, каму і за што прысуджана
(апроч непасрэдна нашага вылучэння «Трохперсця»). А цяпер, ведаю, што С.
Грышкевіч рассылае па інстанцыях сваё абурэнне няправільным выбарам намінантаў
ды іх твораў. Так што будзь гатовы трымаць абарону як старшыня Рады па прэміі
імя Калесніка.
Навінаў
не маю, апроч адной: учора выступала ў белаазёрскім каледжы на прэзентацыі
анталогіі беларускага перакладу. Былі яшчэ пісьменнікі з Мінска. Вельмі файная
сустрэча адбылася!
Ну,
шчасліва! Няхай не даймае мярзотнае надвор’е! Н. М.
* * *
На гэтым лісце
Ніны Язэпаўны наша перапіска абарвалася. Хіба што з тым працягам, які вынесены
ў пачатак публікацыі. Ён, той працяг, быў апублікаваны як развітальны, і ў
слове адзіннае, у гэтым ёмкім наватворы Ніны Мацяш, была выкінута адна
літара «н». Хоць «Маладосць» няхай паставіцца да гэтага такога натуральнага,
зразумелага і сэнсава каштоўнага наватвора з разуменнем і беражлівасцю. Давайце
сапраўды быць адзіннымі, гэта значыць, згуртаванымі, адзіным цэлым беларускім
арганізмам.
Крэйдзіч, А. Яе запавет — быць адзіннымі /
Анатоль Крэйдзіч // Маладосць. – 2013. – № 10. – С. 6–9.
